Prisc. part.

1‘Panditur’ quae pars orationis est? Verbum. Cuius est modi hoc 2verbum? Indicativi. Cuius formae? Perfectae. Cuius coniugationis? 3Tertiae. Cuius generis sive significationis? Passivae. Cuius numeri? 4Singularis. Cuius figurae? Simplicis. Cuius temporis? Praesentis. 5Cuius personae? Tertiae. Dic activum eius. ‘Pando pandis pandit’. 6Declina. ‘Pando pandebam pandi panderam pandam’. Cur mutata 7‘‑do’ in ‘‑di’ facit praeteritum perfectum? Quia omnia verba tertiae 8coniugationis quae ante ‘‑do’ ‘‑n‑’ habent mutata ‘‑do’ in ‘‑di’ faciunt praeteritum, 9ut ‘scando scandi, incendo incendi, offendo offendi, defendo 10defendi’. Excipiuntur abicientia quidem ‘‑n‑’ ‘fundo fudi, scindo scidi, 11findo fidi’, duplicantia vero primam syllabam ‘pendo pependi, tendo 12tetendi, tundo tutudi’. Declinat passivum. ‘Pandor pandebar passus 13sum’. Cur ‘passus’ facit participium praeteritum? Quia omnia passiva 14in ‘‑dor’ desinentia tertiae coniugationis verba, nisi sint a ‘‑dor’ verbo 15composita participium praeteritum in ‘‑sus’ faciunt, ut ‘ludor lusus, 16caedor caesus, defendor defensus, incendor incensus’. Sed notandum 17est quod, cum alia omnia quae ‘‑n‑’ habent ante ‘‑do’ etiam in participio 18ante ‘‑sus’ servant ‘‑n‑’, ut ‘offendo offensus, defendo defensus, incendo 19incensus, tendo tensus, pendo pensus, tundo tunsus’, hoc differentiae 20causa ne femininum eius simile inveniatur proprio masculino, quod 21est hic Pansa, ideo ‘passus passa passum’ facit, quamvis a ‘patior’ 22quoque ‘passus’ facit et a ‘pateo’ ‘passus’, ut Vergilius in tertio 23‘passis de litore palmis’ 24et in primo 25‘crinibus Iliades passis’. 7‘Fundo’ etiam ‘fudi fusus fecit’ nec duplicavit ‘‑s‑’, quia producta vocalis 8non egebat tali geminatione. ‘Fidi’ quoque et ‘scidi’, quia corripiunt 9paenultimam, duplicaverunt in participio ‘‑s‑’, ‘scissus’ et ‘fissus’. Vergilius 114, 10in nono Aeneidos|| 11‘frangitur ac fisso transit praecordia ligno’. 12Imperativus et optativus et subiunctivus et infinitus supra dicti 13verbi secundum analogiam declinantur. Dic supina. ‘Pandendi pandendo 14pandendum passum passu’. Dic participia. ‘Pandens passurus’. 15Dic passiva. Praeteriti ‘passus’, futuri ‘pandendus’, nomen 16verbale ‘passor’. In ‘‑sor’ autem desinentia vel in ‘‑xor’ verbalia feminina 17facere non possunt litterarum dissonantia prohibente. In ‘‑tor’ enim 18desinentia mutant ‘‑or’ in ‘‑rix’, ut ‘amator amatrix, doctor doctrix, 19raptor raptrix, fartor fartrix’. Nomen verbale rei ‘hic passus huius 20passus’, quod significat ‘τὸ βῆμα’, id est quod patet in spatio distantiae 21pedum. Est tamen et aliud verbale ‘pandus panda pandum’. 22Donatus ‘panda et contractior’ et Ovidius ‘panda naris erat’. Nam 23passio magis a patior est. 1‘Interea’ quae pars orationis? Adverbium. Quid est adverbium? 2Pars orationis quae adiecta verbo significationem eius explanat 3atque implet. Quot accidunt adverbio? Significatio species figura. 4Cuius est speciei? ‘Inter’ quidem ab ‘in’ praepositione videtur esse 114, 5natum quomodo a ‘sub’ ‘subter’ et ab ‘ex’ ‘exter’; ea vero primitivum est 6pronomen ablativi casus singularis vel accusativi pluralis. Cuius est 7significationis hoc adverbium? Temporis; potest tamen esse et loci. 8Cuius est figurae? Compositae. Ex quibus? Ex integro et corrupto 9si ea plurale accipimus. Inter enim integrum est quod plerique 10Latinorum praepositionem accipiunt, Graeci autem adverbium; ea 11vero corruptum quia accusativus pluralis a <corripit>; produxit 12tamen propter generalem regulam adverbiorum in ‘‑a’ terminantium 13quae omnia producuntur, ut ‘interea, propterea, praeterea’ excepto 14‘ita’. Possumus tamen dicere quia in compositione non necesse est 15separatorum constructionem servare et licere etiam ablativum singularem 16accipere in his adverbiis compositum cum praepositionibus, 17quomodo ‘quacirca, quapropter’, sic ‘interea, propterea’. 18Frequenter enim etiam simplices ablativi pro adverbiis accipiuntur, 19ut ‘una, qua, qui, dextra, sinistra’. 16‘Domus’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Appellativum. 17Cuius speciei? A Graeco derivatur. Graeci enim ‘δωμᾶσθαι’ dicunt 18‘aedificare’ inde ‘ἐδωμήσατο’ et ‘δόμος’. Graece enim masculinum est 19et Latine femininum ‘haec domus’, quomodo ‘ὁ κρατήρ’ ‘haec cratera’, 115, 20‘ὁ δεκάπους’ ‘haec decempeda’, ‘ὁ πανθήρ’ ‘haec panthera’, ‘ὁ 21χάρτης’ ‘haec charta’, ‘ὁ γαυσάπης’ || ‘haec gausape’. Dic derivativa a 22‘domo’. ‘Domicilium, domesticus, dominus, domo domas domat’ hoc 23est sub ‘domo’ et potestate mea facio: unde ‘maris domitor’ pro 24‘dominus’ et ‘dominator’ [inde etiam ‘dominus’]; hinc ‘Domitius’ et 25‘Domitianus’. Dic adverbia ex hoc. In loco ‘domi’ ‘ad locum domum, 26de loco domo’ quae Graeci dicunt ‘οἴκοι οἴκαδε οἰκόθεν’. Dic 27deminutivum. ‘Domuncula’. 1‘Omnipotentis’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Appellativum. 2Cuius speciei? Adiectivae, figurae compositae. Ex quibus? Ex 3tribus corruptis, ‘omnium’ et ‘potis’ et ‘‑ens’, id est qui onmium potis est. 4Antiqui enim ‘ens’ dicebant participium ab eo quod est ‘sum es est’. 115, 5Ideo ergo a ‘possum’ verbo ‘patens’ nascitur tam participium quam 6nomen sed quando participium est et tempus significat et accusativo 7nominum vel infinito verborum coniungitur nec comparationem 8accipit ut ‘potens pugnare’ vel ‘potens bella facere’. Quando 9autem nomen est caret tempore et genetivo coniungitur comparationemque 10habet ut ‘porcus maris’ et ‘amans illius, potentior’ et 11‘amantior’. Sic ergo omnia participia similia possumus discernere 12tempore et coniugatione casuum et comparatione. Si enim verbi 13casum non sequantur, in vim nominum transeunt; similiter si tempus 14amittant et si comparationem assumant ut ‘fugitans litium’ 15‘doctus grammaticae, doctior doctissimus’. Cur in ‘‑tis’ desinit genitivus? 16Quia omnia nomina in ‘‑ns’ vel ‘‑ls’ vel ‘‑rs’ desinentia interposita 17‘‑ti‑’ faciunt genitivum, ut ‘puls pultis, mons montis, ars artis’, exceptis 18differentiae causa ‘frons frondis’ et ‘lens lendis’; praeterea glans 19glandis’ cuius quidem etiam similem genetivo quidam protulerunt 20nominativum. ‘Libripens’ quoque ‘libripendis’ facit servata consonante 21verbi ‘pendo’. Praeterea a ‘corde’ composita servantia ‘‑d‑’ notanda 22sunt ‘concors concordis, discors discordis, vecors vecordis’. 1Comparativum quidem ‘potens potentior potentissimus’ dicitur; 2‘omnipotens’ autem ideo non potest habere comparativum quia 3<quod est> supra omnia nemini potest comparari. Fac ab eo quod 4est potens ipsam rem. ‘Potentia’ et ‘potestas’. Quid interest inter 116, 5‘potentiam’ et ‘potestatem’? ‘Potestas magis’ pro ‘vi’ accipitur, ‘potentia’ 6autem pro ‘dictione’; quidam etiam ‘potentatum’ dixerunt. Declina 7verbum. ‘Possum potes potest’. Eodem modo tempore praeterito 8imperfecto ‘poteram’ tempore perfecto ‘potui’, plusquamperfecto 9‘potuerant’, futuro ‘potero’; imperativo praesenti ‘potes possit pos||simus 10poteste possint’, futuro ‘potesto tu potesto ille potestote possint’ 11vel ‘possunto’; optativo modo tempore praesenti et praeterito imperfecto 12‘utinam possim’, praeterito plusquamperfecto ‘potuissem’, futuro 13‘possim’. Subiunctivo praesenti ‘cum possim’, praeterito 14imperfecto ‘cum possem’, praeterito perfecto ‘potuerim’, praeterito 15plusquamperfecto ‘potuissem’, futuro ‘potuero’. Infinita ‘posse’, antiqui 16potesse (Terentius in Eunucho 17‘sed nihil tamen’), 18praeterito ‘potuisse’: in futuro deficit. Derivativa ex hoc possibilis. 12‘Olympi’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Proprium; significat 13autem et montem et caelum Olympum dictum a Graeco quasi 14‘ὁλολάμπον’ quod undique luceat. Cuius speciei? Derivativae vel 117, 15compositae a Graeco, id est ‘τοῦ ὅλου’ καὶ ‘λάμπειν’. Fac ab eo 16derivativum. ‘Olympicus Olympica Olympicum’ et proprium ‘Olympius 17Olympia Olympium’ certamen vel ‘Olympia’, quae in honorem 18Iovis celebrabantur certamina Pisis. Dic composita. ‘Olympiodorus’ 19et Olympionices. Dic patronymicum. ‘Olympias’, cuius secundum 20analogiam ‘Olympiades’ debet esse masculinum. 1‛Oceanum interea surgens Aurora reliquit’ 2Scande versum. ‘Ocea numintere asur gensAu rorare liquit’. 3Quot habet caesuras? Duas semiquinariam et semiseptenariam: 4‘oceanum interea’ ecce semiquinaria. ‘Oceanum interea surgens’ ecce 117, 5et semiseptenaria. Quot figurarum est? Decem. Habet enim tres 6dactylos et duos spondeos. Tracta pedes. ‘Ocea‑’ dactylus et cetera. 7Quot partes orationis habet iste versus? Quinque, ‘Oceanum, interea, 8surgens, Aurora, reliquit’. Quot nomina? Duo, ‘Oceanum, Aurora’. 9Quot verba? Unum, ‘reliquit’. Quot participia? Unum, ‘surgens’. 10Quot adverbia? Unum, ‘interea’. 9‘Oceanum’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Proprium. 118, 10Cuius speciei? Derivativae ‘ἀπὸ τοῦ ὠκέος’ enim, hoc est a celeri 11motu, dictus est Graece Oceanus. Fac ab eo derivativum. ‘Oceanites’ 12masculinum et ‘Oceanitis’ femininum unde Vergilius in quarto 13georgicon|| 14‘Oceanitides ambae’. 15Dic possessivum. ‘Oceanius Oceania Oceanium’ ut ‘Saturnus Saturnius 16Saturnia Saturnium’; patronymicum ‘ὠκεανὸς ὠκεανοῦ’ 17‘Oceanides’ et femininum ‘Oceanis’ velut ‘Πρίαμος Πριάμου’ ‘Priamides’ 18et ‘Priamis’. Et quamvis sit proprium ‘Oceanus’ etiam pro 19appellativo accipitur, quando partes eius significat, ut si dicam 20‘Atlanticus oceanus’ et ‘Boricus’ et ‘Erythraeus’ sive ‘Aethiopicus’, quomodo 21‘mare’, cum totum significat, proprium est, cum partem, 22appellativum.