Prisc. part.

1‘Interea’ quae pars orationis? Adverbium. Cuius significationis? 2Hic temporalis alias autem etiam localis est ut in primo 3‘interea ad templum non aequae Palladis ibant 4crinibus Iliades passis peplumque ferebant’. 5Cuius est figurae? Compositae ex duobus integris, hoc est ex ‘inter’ 6et ‘ea’, qui est ablativus perfectus. Solent autem componi ablativi 7cum praepositionibus quae etiam accusativo separatim solent coniungi, 8ut ‘quapropter, quacirca, praeterea, propterea’; sic etiam ‘interea’. 9‘Inter’ primitivum est an derivativum? Ab ‘in’ derivatur ‘inter’ 10quomodo ab ‘ex’ ‘exter’ et a ‘sub’ ‘subter’ et a de antique ‘deter’ unde et 11‘deterior’ et ‘deterrimus’, quae tamen alii a ‘detero’ verbo facta esse 12putaverunt. Quomodo autem ab ‘exter’ ‘extra’ et a ‘super’ ‘supra’ sic ab 13‘inter’ ‘intra’. Hinc ‘intro’ et ‘intus’; et ‘intra’ quidem spatium temporis 14vel loci significat, ‘intro’ vero ad locum, ‘intus’ in loco. Comparativus 15‘interior’ superlativus ‘intimus’; verbum ‘intro intras’. 9‘Surgens’ quae pars orationis? Participium praesentis temporis 119, 10et in duas consonantes desinit, hoc est ‘‑n’ et ‘‑s’ et commune est trium 11generum. Cuius est casus? Nominativi, temporis praesentis, significationis 12neutrae, formae perfectae, numeri singularis, figurae 13compositae. Ex quibus? Ex duobus corruptis; tam ‘sursum’ enim 14quam ‘rego’ corrupta sunt. Et notandum enim quod, cum in praesenti 15ex duobus corruptis sit, in praeterito ex integro et corrupto 16invenitur ‘surrexi’. Et multa inveniuntur huiuscemodi non solum 17verba sed et nomina, ut ‘alteruter alterutrius’ in nominativo ex 18duobus integris et in genetivo ex corrupto et integro, idem eiusdem 19in nominativo ex duobus corruptis est et in genetivo ex integro et 20corrupto, ‘cogo coegi’ in praesenti ex duobus corruptis est, in praeterito 21perfecto ex corrupto et integro, ‘pergo perrexi’, in praesenti 22ex integro est et corrupto, in praeterito autem ex duobus integris. 1Declina verbum eius. Indicativo ‘surgo surgebam surrexi surrexeram 2surgam’, imperativo ‘surge surgat surgamus surgite sur||gant’, 3futuro ‘surgito tu surgite ille surgitote surgant’ vel ‘surgunto’, optativo 4‘surgerem surrexissem surgam’, subiunctivo ‘cum surgam surgerem 119, 5surrexerim surrexissem surrexero’, infinito ‘surgere surrexisse 6surrectum ire’ vel ‘surrecturum esse’. Impersonalia indicativo ‘surgitur 7surgebatur surrectum est’ vel ‘fuit surrectum erat’ vel ‘fuerat 8surgetur’, imperativo ‘surgatur’, optativo ‘utinam surgeretur surrectum 9esset’ vel ‘fuisset surgatur’, subiunctivo ‘cum surgatur surgeretur 10surrectum sit’ vel ‘fuerit surrectum esset’ vel ‘fuisset surrectum erit’ 11vel ‘fuerit’. Infinita impersonalis ‘surgi surrectum esse’ vel ‘fuisse 12surrectum iri’, supina ‘surgendi surgendo surgendum surrectum 13surrectu’, participia praesentis ‘surgens’ futuri ‘surrecturus’. Etiam 14nomen est ‘surrectus’ quomodo rectus cum caret tempore. Sciendum 15tamen quod simplex eius verbi activum est: ‘rego’ facit enim ‘regor’. 10Composita autem ab eo quaedam in neutralium transeunt significationem, 11quaedam permanent in simplicitate ut ‘pergo, surgo’ neutralia 12sunt; ‘dirigo’ autem et ‘porrigo’ sive ‘porgo’ et ‘arrigo’ activa sunt. 13Dic ab eo quod est ‘surgo’ nomen verbale. ‘Surrector’ et ‘surrectrix’, 14ipsa res ‘surrectio’ et ‘surrectus’. Cur ‘rego rexi’? In ‘‑go’ desinentia ‘‑r‑’ 120, 15antecedente si non sint a ‘rego’ composita in ‘‑si’ faciunt praeteritum, 16ut ‘mergo mersi, tergo tersi, spargo sparsi’; alia omnia in ‘‑xi’, ut ‘ango 17anxi, pingo pinxi, tingo tinxi’, exceptis ‘lego legi, frango fregi, impingo 18impegi, tango tetigi, pungo pupugi’ et ‘punxi’. A ‘lego’ composita 19mutantia primitivi significationem mutant et praeteritum, ‘diligo 20dilexi, intellego intellexi, neglego neglexi’. 1‘Aurora’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Proprium. Potest 2tamen quando pro die accipitur loco appellativi accipi; quando 3enim deam significat proprium est. Cuius est speciei? Derivativae, 4ab ‘aura’ enim dicitur ‘aurora’. Proprie enim ipse ascensus solis, id est 120, 5prima pars diei, ‘aurora’ dicitur, in qua solet pulsu solis aer commotus 6‘auram’ facere; alii autem a splendore solis dictam putant. Ponunt 7autem ‘auram’ pro splendore teste poeta in sexto 8‘per ramos aura refulsit’, 9id est splendor. Inde etiam ‘aurum’ et ‘aurarii’, qui favoribus splendidos, 10hoc est claros, faciunt et ‘aurigae’ qui splendorem sibi agunt, 11qui fit ‘auris populi’, hoc est clamoribus. Cuius est generis? Feminini, 12numeri singularis, figurae simplicis, casus nominativi et vocativi, 13hic autem nominativi (ablativus autem in ‘‑a’ productam terminat) 14declinationis primae.|| Quare? Quia omnia masculina vel feminina 15vel communia tam Graeca quam Latina in ‘‑a’ desinentia primae sunt 16declinationis exceptis illis quae nascuntur a masculinis in ‘‑ius’ terminantibus 17genetivum, quae sunt haec, ‘una, ulla, nulla, sola, tota, alia, 18utra, altera’ et quae ex his componuntur; similiter et qua composita 19‘siqua, nequa, aliqua’. Ea enim genetivum et dativum masculinorum 20servant suorum unde quidam non ad significationem sed ad declinationem 21adtendentes pronomina ea esse putaverunt. 1‘Reliquit’ quae pars orationis? Verbum. Quale, id est cuius 2modi? Indicativi. Cuius formae? Perfectae, coniugationis tertiae, 3significationis activae, numeri singularis, figurae compositae. Ex 4quibus? Ex duobus integris ‘re‑’ et ‘liquit’. Separatim tamen ‘re‑’ dici 121, 5non potest: quod tamen quidam ‘volunt’ a ‘retro’ vel ‘rursus esse’. 6Quod si sit ex corrupto et integro invenitur ea pars; ‘liquit’ enim 7perfectum est. Cuius temporis? Praeteriti. Quare ‘linquo liqui’ facit 8praeteritum? Quia ‘‑n‑’ habentia ante ‘‑eo’ vel quo abiecta ‘‑n‑’ faciunt 9praeteritum: ‘linquo liqui, vinco vici’; similiter ab eis composita 10‘devinco devici, convinco convici, relinquo reliqui, delinquo deliqui, 11derelinquo dereliqui’ et producunt ‘‑i‑’ paenultimam in praeterito 12naturaliter. Declina verbum. ‘Relinquo relinquis relinquit’ et cetera. 13Declina etiam passivum. Indicativo ‘relinquor relinquebat relictus 14sum’ vel ‘fui relictus eram’ vel ‘fueram relinquar’; imperativo ‘relinquere 15relinquatur relinquamur relinquimini relinquantur’. Futuro ‘relinquitor 16tu relinquitor ille relinquiminor relinquantur vel 17relinquuntor’; optativo ‘utinam relinquerer relictus essem’ vel ‘fuissem 18relinquar’, subiunctivo ‘cum relinquar relinquerer relictus sim’ 19vel ‘fuerim relictus essem’ vel ‘fuissem relictus ero’ vel ‘fuero’; infinita 20‘relinqui relictum esse’ vel ‘fuisse relictum iri’, gerundia vel supina 21‘relinquendi relinquendo relinquendum relictum relictu’, participia 22activa praesentis temporis ‘relinquens’ futuri ‘relicturus’, passiva 23praeteriti ‘relictus’ futuri ‘relinquendus’, nomen verbale ‘relictor’ et 24‘relictrix’ ipsa res ‘relictio’. Potest tamen et ‘relictus’ dici sed quartae 25declinationis. Hinc derivatur et ‘reliquus reliqua reliquum’ et ‘reliquiae’ 26quod poetae interposita ‘‑l‑’ ‘relliquiae’ metri causa proferunt. 27Etiam ‘delinquo, praeterlinquo’; a ‘deiinquo’ ‘delictum’ pro peccatum 28quod delinquit officium suum qui peccat.|| 1‛Turnus ut infractos adverso Marte Latinos’ 2Scande versum. ‘Turnusut infrac tosad uerso MarteLa tinos’. 3Quot habet caesuras iste versus? Unam semiquinariam, ‘Turnus ut 4infractos’. Quot figurarum est? Decem. Quare? Quia habet duos 122, 5dactylos et tres spondeos. Tracta singulos pedes. ‘Tumusut’ dactylus 6et cetera. Quot partes orationis habet iste versus? Sex, ‘Turnus, ut, 7infractos, adverso, Marte, Latinos’. Quot nomina? Quattuor, ‘Turnus, 8adverso, Marte, Latinos’. Quid aliud habet? Unum participium 9‘infractos’ et unum adverbium ‘ut’. 2‘Turnus’ quae pars orationis? Nomen. Quale? Proprium. Cuius 3est speciei? Univocum est. Significat enim nomen proprium regis 4Rutulorum et appellativum piscis palustris. Fac ab eo quod est 123, 5‘Turnus’ derivativum. Quomodo ‘Saturnus Saturnius’ sic debet etiam 6‘Turnus Turnius’, patronymicum ‘Turnides’ quomodo ‘Priamus Priamides’. 7Quare secundae est declinationis ‘Turnus Turni’? In ‘‑us’ correptam 8desinentia propria secundae sunt declinationis excepto ‘Venus 9Veneris’: praeterea ‘Ligus Liguris’ quod potest et proprium esse et 10gentile; et, si sit proprium, masculinum est solum, ‘hic Ligus huius 11Liguris’, si gentile est invenitur commune, ‘hic’ et ‘haec Ligus Liguris’. 12Quare ‘Turnus’ ‘Turne’ facit vocativum? Quia omnia in ‘‑us’ desinentia 13secundae in ‘‑e’ faciunt vocativum exceptis propriis quae ‘‑i‑’ habent ante 14‘‑us’, quae per apocopam proferunt vocativum, ut ‘Vergilius, o Vergili, 15pro Vergilie’ et ‘Mercurius, o Mercuri, pro Mercurie’ (ideoque accentus 16manet paenultimus quamvis brevis sit paenultima syllaba. Ex 17quibus enim aliqua subtrahitur syllaba, si integra manet illa in qua 18est accentus, integrum servat etiam accentum, ut ‘hic’ et ‘haec Arpinatis’ 19perfectum circumflexum habuit paenultima syllaba quae mansit 20in concisione: dicimus enim ‘hic’ et ‘haec Arpinas’. Similiter si 21dicamus ‘munit’ pro ‘munivit’ circumflectitur ‘-vit’ quia integra dictione 22supra se habuit circumilexum; sic etiam ‘tuguri’ pro ‘tugurii’ acutum 23debet habere) et ‘Terenti’ pro ‘Terentie’ et ‘Sallusti’ pro ‘Sallustie’. 24Euphoniae tamen causa vel metri est quando nominativis utuntur 25pro vocatiuis ut ‘deus’ pro ‘deae’ et ‘fluvius’ pro ‘fluvie’ ut Vergilius 26‘corniger Hesperidum fluvius regnator aquarum’ 27et ‘populus’ pro ‘popule’ ut Lucanus || 28‘degener o populus’. 29Unum autem invenitur appellativum solum quod et in ‘‑i’ et in ‘‑e’ 30vocativum profert ut ‘filius, o fili’ et ‘filie’. 1‘Ut’ quae pars orationis? Adverbium. Quid est adverbium? Pars 2orationis quae adiecta verbo significationem eius explanat atque 3implet. Adverbio quot accidunt? Tria species significatio figura. 4Cuius est significationis? Hic temporalis, accipitur enim pro 123, 5postquam. Quando autem significat ‘ἵνα’ Graecam coniunctionem 6loco coniunctionis accipitur causalis. Est tamen etiam similitudinis 7adverbium; solet autem ei adici etiam ‘‑i’ tam coniunctionem significanti 8quam adverbium. Adicitur ei etiam ‘‑nam’ et invenitur optandi 9adverbium, ‘utinam’. Igitur ‘ut’ et ‘uti’ significat adverbium quidem 10quando tempus vel similitudinem vel qualitatem sive interrogationem, 11id est quando quomodo, significat; quando vero ‘ἵνα’ vel ‘ὅτι’ 12Graecam coniunctionem significat, coniunctionis loco accipitur.