Vel. orth.

Vel. orth. 1 - 4, 3, 1

Necessarium arbitror de orthographia sermonem instituenti a litterarum potestate initium facere. 5Primum igitur finitio litterae varia fuit apud plerosque. Alii enim sic definierunt: «littera est initium vocis explanatae»; alii sic: «littera est initium vocis significantis»; alii: «littera est minima pars orationis» [et verbum est et coniunctio et praepositio]. Haec improbantes alii dixerunt: littera est initium 10scriptilis uocis». Excluserunt autem omnes illam finitionem, quam quidam dixerunt, litteram esse initium vocis significantis, ideo quoniam quaedam voces scribi possunt, quamvis nihil significent, sicuti cum dicimus tittir: nam hoc scribi potest, nihil vero significat. Verius est illud, initium scriptilis vocis aut 15initium vocis explanatae. Quidam vero omnes litteras vocales esse dixerunt arbitrantes nullam magis minusve necessariam esse, et quia omnes litterae voces explanant. Alii dixerunt omnes esse consonantes, quoniam in Catone scribendo non minus sonet a littera cum 3, 5c, quam c littera cum a. Scimus tamen subtiliorem factam esse divisionem, ut vocales illae quidem dicerentur sine quibus syllaba fieri non possit, ceterae consonantes quae cum his sonent: nam nihil mutatur ex syllaba. Inventi sunt tamen qui et sine uocali putent posse syllabam fieri. Nam animadvertimus 10apud comicos s et t pariter scriptas litteras, ut apud Terentium in Phormione: non is obsecro es[t] quem te semper dicunt :: St :: Quid has metuis fores.| Hoc s et t pariter renuntiat silentium. Sed si hoc sectentur, 15possint etiam plerasque consonantes et omnes semivocales pro syllabis ponere. Nam apud Lucilium in nono, in quo de litteris disputat, omnes vicem syllabarum implent, cum dicit: a re non multum abest hoc cacosyntheton atque canina si lingua dico; nihil ad me, nomen hoc illi est; 20item: s nostrum et semigraece quod dicimus sigma ni[hi]l erroris habet. Apparet ergo haec nihil aliud quam locum syllabae tenere nec tamen syllabas esse. Non ergo accedendum est iis qui putant 25sine vocali syllabam fieri posse, ut etiam s et t significationem vocis terminent, quoniam silentium denuntient. Et errant: nam et x signat aliquid (sic enim vocamus) neque tamen ideo syllaba aut lexis est. Et haec ipsa constat ex c et s, nec ideo et illam quisquam syllabam dixit, sed duplicem litteram. 30Deinde quid quod et voces non scriptiles habent tamen significationem, quamuis scribi non possint? Nam et digitorum sono pueros ad respondendum ciemus. Incipiamus nunc de litterarum potestate disserere. Ac primum eadem est nostrarum potestas vocalium quae fuit Graecorum apud antiquos circa correptionem productionemque, 4, 10siquidem apud illos quinque tantum fuere vocales, α, ε, ι, ο, υ, atque hae[c] similiter producebantur corripiebanturque, sicut hodieque α, ι, υ, quae appellantur apud illos κοιναί. Postea, ut|quidam putant, Simonides inuenit duas vocales, quas dixit «φύσει μακράς», η et ω, ut essent 15«ντίστοιχοι τ ε κα τ ο», ut quomodo hae litterae longae dicerentur, η et ω, ita et illae natura breves. Quin etiam secundum naturam magis apud nos has quinque litteras efferri quam apud Graecos non est dubium iis qui aures habent. Vocales enim eaedem sunt et litterae et syllabae, non sicuti ceterae. 20Cum enim dicimus λφα, a, in priore litteram, in sequente syllabam dicimus. Ex his vocalibus quae apud nos sunt, duae litterae et vocalium vim et consonantium obtinent, u et i. Quando autem discerni possint in hac duplici potestate, breviter explicabimus. Constant omnes syllabae spiritu vocalis, consonantes 4, 5item accessionis loco sunt, ut immutatis illis nihil e natura syllabae mutetur. Sicut nihil interest utrum ca dicamus an ba, sic nihil interest an et ia dicamus et ua; cum duae vocales simul iunctae utique longam syllabam faciant, decebat et hac littera adiecta fieri longam syllabam. Atque adeo consonans est, 10ut in metro idem praestet. Cum enim lego: et iacit, arrectae mentes stupefactaque corda, fit primus pes dactylus, et iacit, proinde ac si, immutata hac ipsa i positaque pro ea alia consonante, dicerem et facit (illud sane animadvertendum, hanc eandem litteram nonnumquam 15pro duabus consonantibus sonare, si modo priori et sequenti vocali interiecta sit). Itaque nemo dubitabit quin et hic versus bonus sit: iam vitulos hortare viamque insiste domandi. Nam iam vitu[l] dactylus est, quoniam prima syllaba longa est 20positione. Consonante enim terminata m excipitur v littera, quae pro consonante|posita est. Ibi quoque, ubi cum littera q confusa est u, uicem consonantis habet, cum dico arma virumque cano et quisquis es armatus, ideo quoniam et ante diximus numquam duas uocales coire ut non longam syllabam 25faciant. At in eo quod est que manifesta breuitas est, ideoque in hoc pede, quisquis es, nemo dubitabit quin dactylus sit, cuius prima syllaba longa est. 5Verrio Flacco videtur eandem esse apud nos u litteram quae apud Graecos est υ. Namque his exemplis argumentatur: quod illi dicunt κύμινον nos cuminum, quam illi κυπάρισσον nos cupressum, quem illi κυβερνήτην nos gubernatorem; nec non ex eius modi Theseus Menoeceus Peleus 4, 10et similibus adfirmat. Graecorum vero qui de antiquis litteris scripserunt commentaria, item Latinorum qui illos secuti sunt, eadem littera veteres solitos scribere ostendunt μακρός, μακρο, μακρ, et confusas fuisse ο et ου et ω; apud nos quoque antiqui 15[ostendunt quia] aeque confusas o et u litteras habuere. Nam consol scribebatur per o, cum legeretur per u, consul. Unde in multis etiam nominibus variae sunt scripturae, ut fontes funtes, frondes frundes. I vero littera interdum exilis est, interdum pinguis, [ut in eo quod est prodit vincit condit exilius volo sonare in eo vero quod significatur prodire vincire prodire atque usque pinguescit] ut iam in ambiguitatem cadat, utrum per i quaedam 4, 5debeant dici an per u, ut est optumus, maxumus. In quibus adnotandum antiquum sermonem plenioris soni fuisse et, ut ait Cicero, rusticanum atque illis fere placuisse per u talia scribere et enuntia[ue]re. Erravere autem grammatici qui putaverunt superlativa per u enuntiari. Vt enim conceda|mus 10illis in optimo, in maximo, in pulcherrimo, in iustissimo, quid facient in his nominibus in quibus aeque manet eadem quaestio superlatione sublata, manubiae an manibiae, libido an lubido? Nos vero, postquam exilitas sermonis delectare coepit, usque i littera castigauimus illam pinguitudinem, non 15tamen ut plene i litteram enuntiaremus. Et concedamus talia nomina per u scribere iis qui antiquorum voluntates sequuntur, ne[c] tamen sic enuntient, quomodo scribunt. Ex semivocalibus excludunt quidam litteram x, ea scilicet ratione, qua antiqui nostri repudiaverunt id quod apud Graecos est ζ. Nam z lingua latina non agnoscit, ideoque nec mentio illius umquam fuit, nisi postquam peregrina nomina 4, 15hunc sonum ... quod si[c] cui latinum nomen videtur Mezentius, sciat solitum esse scribi per duo s et sic enuntiari.|

Interpolation layer

Critical apparatus

instituenti M3 Ursinus O ed. princ.: instituendi Mfinitio M: definitio Ursinus O ed. princ.litterae ex -arum rasura M1: om. del. ut glossema ex adnotatione in margine adscripta ortum Keil: orationis autem partes sunt hae nomen uerbum participium praenomen praepositio aduerbium interiectio et coniunctio M3haec Di Napoli: h M; hoc M3finitionem M: definitionem Ursinus O ed. princ.dicimus M2: om. Mtittir Keil: tit·tir Mhoc M3: h Maut M2: a (expunxit M2) Mvocales M2: om. Mlitterae ed. princ.: litteras Mlittera cum c suppl. Keil: es[t] ed. princ.: metuis ed. princ.: metues Msed M2: s (expunxit M2) Mpossint Keil: possent Msi] si t supra s- scriptum est M; r M3nomen hoc M2: nn h (expunxit M2) Mni[hi]l Keil ex I. Dousae coniectura: fieri posse suppl. Keil: s et t suppl. Di Napoli: denuntient M1: denuntiant Msignat M: significat ut traditum ed. princ. Keilaut M2: ā (expunxit M2) Mhaec M2: h (expunxit M2) Mipsa M1: etiam Mex c et s M3 Ursinus O ed. princ.: ex o et s Mscriptiles Keil: simplices MAc primum Parrhasius N Keil: ac primạ supra -ạ tria puncta addita sunt Mhae[c] Parrhasius N ed. princ.: Simonides M2: Somonides Mφύσει M2: φυσι ut videtur Mἀντίστοιχοι Keil: ἀντίστοιχα Mhas suppl. Keil: quam Parrhasius N: qui supra -i tria puncta addita sunt Mnon M2: N ɔ supra N scriptum est; (expunxit M2) Meaedem Parrhasius N ed. princ.: ceterae M: Graecae fortasse recte Semlerobtinent ed. princ.: optinet Mquando M: quomodo ed. princ.possint M1: possunt Mvocalis suppl. Di Napoli coll. Cledon. 603, 6: consonantes Di Napoli: consonantis Msunt Di Napoli: esse Mutrum ca dicamus an ba cf. infra Vel. orth. 4, 4 (l. 15) Di Napoli 2011: utrum a dicamus an ba Keil; utrum sa dicam ca (ɢa?) an ba Man et ia dicamus Keil: an etiam dicam Msimul (an inter se?) De Nonno: sint M; scilicet Keilarrectae mentes Keil: arrecta mentis ut videtur M; arrecta mente M2‘i’ positaque] ī positaque at ī tribus punctis super scriptis Mpriori et suppl. Di Napoli: om. del. censuit Neitzke 1927, 7dubitabit Keil: dubitavit Mvitu[l] O: consonante Keil: consonanti Mconsonante Keil: consonanti Mq ex Semleri coniectura Keil: i MAt ex Semleri coniectura Keil: ut Mque Commelinus: quȩ Mdubitabit ut traditum ed. princ. Keil: dubitavit Mest suppl. Keil: his ut traditum P2 Parrhasius N ed. princ. Keil: hic Mκύμινον Keil: cyminum Mquem suppl. Keil: nec non P2 Parrhasius N ed. princ.: et non Mου suppl. Keil: om. del. De Nonno: ostendunt qui Keilcf. Neitzke p. 11; post verbum sonare lacunam indicavit Keil nec non ita supplevit in apparatu: exilius volo sonare, ‹si dico ab eo quod est prodere vincere condere›, in eo vero quod significat prodire etc. om. del. Di Napoli: pinguescit citat (expunxit M2) Mdebeant Keil ex Schneideri coniectura: habent Msoni Keil ex Commelino (et Schneideri coniectura): sonus Menuntia[ue]re P2 Parrhasius N ed. princ.: per suppl. ed. princ.: concedamus talia nomina Keil: contendam ast alia nomina M; concedam Semleriis suppl. Keil: ne[c] Keil: enuntient M1: enuntiant Mscribunt Keil: scribant Mζ Di Napoli: υ M Keilpostquam M2: primo qui (expunxit M2) Mlac. Keil: nisi postquam peregrina nomina hunc sonum ‹praebuerunt› Keilsi[c] cui Parrhasius N ed. princ.: latinum suppl. Keil ex Ribbeckii coniectura: Mezentius suppl. Keil: per duo s et sic Keil: per duos et sic M; per duos ss et sic corr. M2

Linguistic layer

littera: littera
language: Latin
semantics: definition
littera: littera
language: Latin
semantics: definition
littera: littera
language: Latin
semantics: definition
littera: littera
language: Latin
semantics: definition
littera: littera
language: Latin
semantics: definition
littera: littera
language: Latin
semantics: definition
vocalis: vocalis
language: Latin
littera: consonans
language: Latin
littera: consonans
vocalis: vocalis
language: Latin
littera: consonans: duplex
language: Latin
orthography: x = /ks/, /gs/
littera: consonans: duplex
language: Latin
orthography: x = /ks/, /gs/
stsyllaba: longa: natura
language: Latin
prosody: syllable length
stsyllaba: longa: natura
language: Latin
prosody: syllable length
stsyllaba: longa: natura
language: Latin
prosody: syllable length
littera: consonans: muta
language: Latin
littera: consonans: semivocalis
language: Latin
littera: consonans: semivocalis
language: Latin
stsyllaba: longa: natura
language: Latin
prosody: syllable length
vocalis: longa/producta
vocalis: vocalis
language: Greek
orthography: writing of long vowels
vocalis: longa/producta
vocalis: vocalis
language: Greek
orthography: writing of long vowels
vocalis: longa/producta
vocalis: vocalis
language: Greek
orthography: writing of long vowels
vocalis: longa/producta
vocalis: vocalis
language: Greek
orthography: writing of long vowels
vocalis: brevis/correpta
vocalis: vocalis
language: Greek
vocalis: brevis/correpta
vocalis: vocalis
language: Greek
littera: littera
language: Greek
language: Latin
vocalis: brevis/correpta
vocalis: longa/producta
vocalis: vocalis
language: Greek
orthography: writing of long vowels
vocalis: brevis/correpta
vocalis: longa/producta
vocalis: vocalis
language: Greek
orthography: writing of long vowels
vocalis: brevis/correpta
vocalis: longa/producta
vocalis: vocalis
language: Greek
orthography: writing of long vowels
vocalis: brevis/correpta
vocalis: longa/producta
vocalis: vocalis
language: Greek
orthography: writing of long vowels
vocalis: brevis/correpta
vocalis: longa/producta
vocalis: vocalis
language: Greek
orthography: writing of long vowels
vocalis: brevis/correpta
vocalis: longa/producta
vocalis: vocalis
language: Greek
orthography: writing of long vowels
vocalis: brevis/correpta
vocalis: longa/producta
vocalis: vocalis
language: Greek
orthography: writing of long vowels
vocalis: brevis/correpta
vocalis: longa/producta
vocalis: vocalis
language: Greek
orthography: writing of long vowels
littera: consonans: semivocalis
language: Latin
phonetics: phonemes: semivowels = glides
littera: consonans: semivocalis
language: Latin
phonetics: phonemes: semivowels = glides
littera: consonans: semivocalis
language: Latin
orthography: q(u) = /kw/
phonetics: phonemes: semivowels = glides
quede pedibus/metris: schema/figura
syllaba: brevis
language: Latin
prosody: syllable length
orthography: q(u) = /kw/
quisquisde pedibus/metris: schema/figura
syllaba: longa: natura
language: Latin
orthography: q(u) = /kw/
prosody: syllable length
de pedibus/metris: pedes: dactylus
de pedibus/metris: schema/figura
language: Latin
de pedibus/metris: pedes: dactylus
de pedibus/metris: schema/figura
language: Latin
de pedibus/metris: pedes: dactylus
de pedibus/metris: schema/figura
syllaba: longa: positione
language: Latin
prosody: syllable length
de pedibus/metris: pedes: dactylus
de pedibus/metris: schema/figura
syllaba: longa: positione
language: Latin
prosody: syllable length
littera: consonans: semivocalis
language: Latin
orthography: q(u) = /kw/
phonetics: phonemes: semivowels = glides
quisquislittera: consonans: semivocalis
language: Latin
orthography: q(u) = /kw/
phonetics: phonemes: semivowels = glides
vocalis: vocalis
language: Latin
phonetics: vocalism: Greek υ > u
phonetics: vocalism: i/u sounding like Greek υ
vocalis: vocalis
language: Greek
phonetics: vocalism: Greek υ > u
phonetics: vocalism: i/u sounding like Greek υ
κύμινονvocalis: vocalis
language: Greek
phonetics: vocalism: Greek υ > u
phonetics: vocalism: i/u sounding like Greek υ
cuminumvocalis: vocalis
language: Latin
phonetics: vocalism: Greek υ > u
phonetics: vocalism: i/u sounding like Greek υ
vocalis: vocalis
language: Greek
phonetics: vocalism: Greek υ > u
phonetics: vocalism: i/u sounding like Greek υ
cupressusvocalis: vocalis
language: Latin
phonetics: vocalism: Greek υ > u
phonetics: vocalism: i/u sounding like Greek υ
vocalis: vocalis
language: Greek
phonetics: vocalism: Greek υ > u
phonetics: vocalism: i/u sounding like Greek υ
gubernatorvocalis: vocalis
language: Latin
phonetics: vocalism: Greek υ > u
phonetics: vocalism: i/u sounding like Greek υ
Theseus, 1
Theseus, 2vocalis: vocalis
language: Latin
phonetics: vocalism: Greek υ > u
phonetics: vocalism: i/u sounding like Greek υ
Menoeceus, 1
Menoeceus, 2vocalis: vocalis
language: Latin
phonetics: vocalism: Greek υ > u
phonetics: vocalism: i/u sounding like Greek υ
Peleus, 1
Peleus, 2vocalis: vocalis
language: Latin
phonetics: vocalism: Greek υ > u
phonetics: vocalism: i/u sounding like Greek υ
language: Latin
phonetics: vocalism: vowel backing or retraction
language: Latin
phonetics: vocalism: vowel backing or retraction
consullanguage: Latin
phonetics: vocalism: vowel backing or retraction
language: Latin
phonetics: vocalism: vowel backing or retraction
language: Latin
phonetics: vocalism: vowel backing or retraction
consullanguage: Latin
phonetics: vocalism: vowel backing or retraction
fonslanguage: Latin
phonetics: vocalism: vowel backing or retraction
fonslanguage: Latin
phonetics: vocalism: vowel backing or retraction
frons, 1language: Latin
phonetics: vocalism: vowel backing or retraction
frons, 1language: Latin
phonetics: vocalism: vowel backing or retraction
sonus medius
language: Latin
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
sonus medius
language: Latin
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
sonus medius
language: Latin
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
sonus medius
language: Latin
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
sonus medius
de nomine: species: superlativum
language: Latin
morphology: gradation: superlative
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
bonussonus medius
de nomine: species: superlativum
language: Latin
morphology: gradation: superlative
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
magnussonus medius
de nomine: species: superlativum
language: Latin
morphology: gradation: superlative
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
pulc(h)ersonus medius
de nomine: species: superlativum
language: Latin
morphology: gradation: superlative
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
iustussonus medius
de nomine: species: superlativum
language: Latin
morphology: gradation: superlative
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
manubiaesonus medius
language: Latin
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
manubiaesonus medius
language: Latin
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
libidosonus medius
language: Latin
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
libidosonus medius
language: Latin
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
sonus medius
language: Latin
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
sonus medius
language: Latin
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
sonus medius
language: Latin
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
bonussonus medius
language: Latin
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
magnussonus medius
language: Latin
phonetics: vocalism: i/u sonus medius
littera: consonans: semivocalis
language: Latin
orthography: x = /ks/, /gs/
Mezentiuslittera: consonans: duplex
geminatio
language: Latin
phonetics: consonantism: Greek ζ > d, s, ss

Quotation layer

Ter. Phorm. 742-743Lucil. 377-378Lucil. 379-380

Verg. Aen. 5, 643Verg. Aen. 1, 1Verg. Aen. 6, 388Verg. georg. 3, 164Verg. Aen. 6, 388

Cic. de orat. 3, 42