De verbo ad Sev.

1DE VERBO 2-10Saepissime tibi requirenti, disertissime studiosorum Severe, verbum 3-10sermonis ‹...› ratione ‹...› uis regulae dirigatur, ac postulanti, 4-10si quid super eo declinando scriptum vel traditum noverim, ut docerem, 5-10libentissime parui, quo et amicitiae debito officio fungerer et a 6-10Graeca lingua Romanam nullis aut paucis admodum ostenderem discrepantem. 7-10Quae igitur vel antiquitas vestigando vel posteritas reperit 8-10exsequendo in hunc libellum contuli stricto sermone decerpta; 9-10doctissimas enim aures tuas non tam instruendas credidi quam commonendas. 1Inprimis igitur coniugationes, quas tres omnino nec amplius 2recepit, ad similitudinem circumflexilium apud Graecos verborum 3ex secunda persona primae positionis agnoscimus, cum primam ‘‑a‑’, 4secundam ‘‑e‑’, tertiam ‘‑i‑’ modo producta, modo correpta, vel ante litteram 21, 5vel ante syllabam quaeque posita designet: ante litteram quidem 6in his quae ‘‑o’, ante syllabam vero in his quae ‘‑or’ terminantur, 7ut ‘amo amas, doceo doces, audio audis, lego legis, amor amaris, 8doceor doceris, audior audiris, legor legeris’; tertia enim correpta 9hoc a ceteris distat, quod in his quae ‘‑or’ terminantur ‘‑i‑’ in ‘‑e‑’ convertit. 10Ideo autem diximus in his quae ‘‑o’ vel ‘‑or’ terminantur, quoniam universorum 11quae apud eos regulariter declinantur hae duae tantummodo 12sunt syllabae terminales. Nam ea quae ‘‑m’ [et ‘‑s’] et ‘‑t’ vel ‘‑i’ litteris 13finiuntur solius auctoritate [vel] lectionis nec ullius normae lege firmantur, 14ut ‘sum es est’, quaeque ex eo conponuntur, ut ‘adsum prosum 15desum possum potes potest, taedet pudet piget licet miseret paenitet, 16odi novi memini’, quae etiam defectiva dicuntur, quod plurimis deficiant, 17ut coniugationibus generibus modis temporibus participiis, 18de quibus et ipsis postmodum disseremus. 9-24Modos etiam, quos illi ἐγκλίσεις appellant, eosdem ac paene 22, 10-24totidem habere noscuntur, indicativum imperativum optativum 11-24subiunctivum infinitum, quem ad modum Graeci ὁριστικὴν προστακτικὴν 12-24εὐκτικὴν ὑποτακτικὴν ἀπαρέμφατον. Nam inpersonalis non modus 13-24magis est, quam altera declinatio unius cuiusque verbi sine personis 14-24ac numeris per supradictos modos eademque tempora decurrens, 15-24quod et ipsum tamen reperies Graeco ex fonte demanans, ut 16-24sunt illa ‘χρή πρέπει μέλει, χρὴ πλεῖν, χρὴ παιδεύεσθαι, χρὴ πολεμεῖν, 17-24πρέπει σωφρονεῖν, πρέπει νήφειν’. In his enim nec numerus nec 18-24persona significatur, sed res tantummodo declaratur, quam fieri 19-24oporteat. † Ad † huiusmodi etiam illorum locutiones ‘ἐπειδὴ ηὖκτο, 20-24ἐπειδὴ ἄριστα παρεσκεύαστο’ καὶ ‘ἐβεβούλευτο’: nullius hic quoque personae 21-24vel numeri vox ipsa continet sensum. Hoc tamen solo distant 22-24a Graecis inpersonalia Latinorum, quod per modos, ut iam 23-24diximus, currunt et tempora, quod apud Graecos nullatenus reperitur. 1In temporibus quoque non dispar observatio est, nisi quod sola 2deminutione superetur et discrepet eoque habeat pauciora. Nam 3cum apud illos prope universa duplicia sint, Latinorum loquella 4simplicitatis compendio semel singula proferre contenta nec praeteritum 22, 5perfectum nec praeteritum plusquamperfectum nec futurum 6secundum aut medium aut mox futurum admittit; ἀόριστον quin 7etiam illorum penitus ignorat. His quinque temporibus modi singuli 8declinantur aut separatim unoquoque sonum proprium exprimente, 9aut iunctim, binis eandem possidentibus vocem et communem emittentibus 10sonum: separatim indicativus imperativus subiunctivus, 11iunctim optativus et infinitus. Ex quibus indicativus quidem et 12subiunctivus omnia receperunt, praesens ‘amo’, praeteritum inperfectum 13‘amabam’, praeteritum perfectum ‘amavi’, praeteritum plusquamperfectum 14‘amaveram’, futurum ‘amabo’; item subiunctivus ‘cum 15amem, cum amarem, cum amaverim, cum amavissem, cum amavero’; 16imperativus vero duo tantummodo, praesens et futurum, ‘ama, amato’; 17infinitus tria, praesens ut ‘amare’; praeteritum non trifariam divisum 18sed semel pro tribus enuntiamus, ut ‘amavisse’, futurum, ut 19‘amatum ire’. 1Quaeritur autem, cur hic ordo in illis sit, ut primum locum 2obtineat praesens, secundum praeteritum inperfectum, tertium praeteritum 3perfectum ac deinceps. Cuius haec ratio est: natura temporis 4haec est, ut semper transeat et lapsu celeriore decurrat ac vix 23, 5ullo puncti momento possit consistere, ideoque aut iam praeterierit 6aut expectetur. Unde quidam haec duo tantummodo tempora esse 7dixerunt, praeteritum et futurum; praesens enim ne tam diu quidem 8manere posse, dum dicitur, sed incomprehensibili velocitate transitionis 9vix, dum nominatur, elabi. Necesse ergo fuerat ut inde principium 10sumeretur, unde transitus coepisset exordium, et gradatim 11cetera iungerentur, eo semper posteriore, quod plus habuerit praeteritionis 12atque transcursionis, et ea quae iam venerint minime praecedente 13venturo. Communis etiam in modis haec subtilitas quaestionis. 14Nam ibi quoque solet disquiri, an temere et ut fors tulerit 15alterum alteri praeponamus, aut sit aliqua ratio quae illis hunc ordinem 16imposuerit. Et invenitur non sine causa eo pacto fuisse digestos. 17Nam unusquisque eorum in activa vel passiva declinatione, 18prout minus habuerit actionis vel passionis, ita posterior erit. Itaque 19indicativus, qui habet absolutissimam ac perfectam de re quae agitur 20pronuntiationem, merito primum obtinet gradum: nam qui dicit 21‘pingo’, ipsam picturam a se iam fieri demonstrat; qui vero dixerit 22‘pinge’, imperat ut fiat pictura, non iam esse designat; et qui pronuntiaverit 23‘utinam pingerem’, votum sibi ac desiderium adhuc indicat 24esse pingendi; qui dicit ‘cum pingam’, pingere se ostendit sub condicionis 25incerto; qui ‘pingere’, nihil adhuc agi ex ipsa pictura demonstrat. 26Illud quoque indicativo detulit principatum, quod ex hoc verba alia 27derivantur, ut ἀπὸ τοῦ ‘lego’ ‘lecturio, lecto, lectito’, ἀπὸ τοῦ ‘caleo’ ‘calesco’, 28quaeque huiusmodi sunt; et quia nomina quoque verbialia ex 29hoc orientur, ut ἀπὸ τοῦ ‘canto’ ‘cantor’, ἀπὸ τοῦ ‘legi’ ‘lex’, ἀπὸ τοῦ ‘parsi’ 30‘parsimonia’. 16Personas easdem quas Graeci totidemque suscipit naturali ratione. 17Omnis enim sermo ab aliquo ad praesentem vel de se invicem 18vel de altero habetur. Ideo autem primam dicimus quae loquitur, 19quoniam, nisi fuerit a quo vox proficiscatur, non erit qui de se vel 24, 20de altero possit audire. 21De numeris vero superfluum loqui, cum plus quam notissimum 22sit dualem ex illis usum respuisse Romanum, nec omnino vocem ullam 23apud illos posse reperiri, quae dualitatem contineat praeter duo et 24ambo. Itemque merito utrubique a singularitate incipimus. Si enim 25omnis multitudo ex singulis constat, recte unitas praecedit, sequitur 26populositas. 1Superest ut de figuris aliquid disseramus, quae cum eaedem apud 2utrosque reperiantur, non nihil tamen peculiarius habere noscuntur 3in conpositionibus. Denique sunt quaedam quae possunt ad simplicitatem 4reverti, ut ‘distraho, repeto’; sunt quae minime possunt, ut 25, 5‘suspicio, conplector, amplector’. Multa post conpositionem admissa 6sunt, cum simplicia non essent recepta, ut ‘facior’ cum minime dicatur 7(ab eo enim quod est ‘facio’ passivum non ‘facior’ venit, sed ‘fio fis 8fit’), tamen ‘adficior, reficior, conficior’ optime dicitur, et cum grego 9Latinum non sit, ‘segrego, congrego, adgrego’ suavissime dicitur. 9Apud 10Graecos quaecumque cum praepositionibus conponuntur numquam 11corrumpuntur, ut est ‘γράφω περιγράφω καταγράφω, βάλλω περιβάλλω 12καταβάλλω ἀμφιβάλλω, ἄγω συνάγω ἀπάγω διάγω προάγω, φέρω προφέρω 13διαφέρω ἀναφέρω, φιλῶ καταφιλῶ’; quin immo praepositionibus 14saepe ‹corruptis› nihilo minus intaminata perdurant: ‘λέγω συλλέγω, 15φέρω συμφέρω, δέρω ἐκδέρω, φέρω ἐκφέρω, βάλλω συμβάλλω, πλέω ἐκπλέω, 16τρέχω ἐκτρέχω’.