Macr. verb.

851 tit.85, 1DE DECLINATIONE INDICATIVI 2-95285, 2Omne apud Graecos verbum indicativum in ‘‑ω’ desinens, 85, 3seu barytonum seu perispomenum sit, seu praesentis seu futuri, 85, 4omni modo in secundae personae fine dipthongum habeat 85, 5necesse est, id est ‘ἰῶτα’ vel cum ‘ε’, ut ‘ποιεῖς’, vel cum 6‘α’, ut ‘τιμᾶις’, vel cum ‘ο’, ut ‘δηλοῖς’; in omni autem futuro 7cum ‘ε’, ut ‘νοήσεις, βοήσεις χρυσώσεις, λέξεις, τύψεις’. Item 8in omni Graeco verbo cuius prima positio in ‘‑ω’ desinit secunda 9persona amisso ‘σίγμα’ tertiam facit. Omne verbum in 10‘‑ω’ desinens cuiuscumque coniugationis et temporis ἰσοσυλλαβεῖ 11in prima secunda et tertia persona, ‘ποιῶ ποιεῖς 12ποιεῖ, ἐρῶ ἐρᾷς ἐρᾷ, ἀργυρῶ ἀργυροῖς ἀργυροῖ, λέγω 13λέγεις λέγει, λέξω λέξεις λέξει, νοήσω νοήσεις νοήσει’. 14In verbis in ‘‑ω’ desinentibus prima pluralis a prima singulari 15fit, operose tamen ac varie. In praesenti enim tempore ‘‑μεν’ 16syllaba semper adicitur; sed modo nihil additur vel permutatur, 17ut in secunda | περισπωμένων, ‘βοῶ βοῶμεν, τιμῶ 18τιμῶμεν’, modo ‘ω’ in ‘ου’ dipthongum mutantes, ut in prima 19et tertia περισπωμένων, ‘νοῶ νοοῦμεν, φανερῶ φανεροῦμεν’: 20in reliquis autem, id est barytonis omnibus vel etiam 21περισπωμένων futuris, ‘ω’ in ‘ο’ transferentes, ‘λέγω λέγομεν, 22τρέχω τρέχομεν, θεραπεύω θεραπεύομεν, λαλήσω λαλήσομεν, 23ἐάσω ἐάσομεν, ἀργυρώσω ἀργυρώσομεν’. Secunda 24pluralis a tertia singulari nascitur: primae quidem et secundae 25syzygiae περισπωμένων instanti ‘‑τε’ addentes, ‘ποιεῖ 85, 1ποιεῖτε, βοᾷ βοᾶτε’, in tertia vero ultimum ‘ἰῶτα’ in ‘υ’ mutantes 85, 2et idem ‘‑τε’ addentes, ‘χρυσοῖ χρυσοῦτε’: a[u]t in omnibus 85, 3barytonis et in περισπωμένων futuris ipsum ‘ἰῶτα’ ultimum 85, 4detrahentes et eandem addentes syllabam ‘‑τε’, ‘πέμπει 85, 5πέμπετε, τρέχει τρέχετε, ἀθλεύει ἀθλεύετε, ποιήσει 6ποιήσετε, ἀροτρ[ε]ιάσει ἀροτριάσετε, ἱδρώσει ἱδρώσετε’. 7Tertiam quoque personam pluralem eorundem verborum de 8prima eiusdem numeri faciunt ‘‑μεν’ mutantes in ‘‑σι’, et quia 9pluralis tertia semper exigit paenultimam longam, ideo in 10praesentibus perispomenis, in quibus hoc evenit, solam facit 11mutationem syllabae, ut diximus, ‘‑μεν’ in ‘‑σι’, ‘φιλοῦμεν φιλοῦσι, 12τιμῶμεν τιμῶσι, στεφανοῦμεν στεφανοῦσι’. At in 13barytonis et in περισπωμένων futuris addit paenultimae ‘υ’, 14ut longam ex brevi faciat, ‘ἔχομεν ἔχουσι, πέμπομεν πέμπουσι, 15λαλήσομεν λαλήσουσι’; ‘ο’ enim littera, cum apud 16illos naturaliter corripitur, adiecta ‘υ’ producitur, ut in nominibus 17‘κόρη κόρος, κούρη κοῦρος , Ὄλυμπος Οὔλυμπος’, 18eademque retracta corripitur, ‘βούλεται βόλεται, τετράπους 19τέτραπος’. Omne ergo verbum Graecum quod in ‘‑σι’ 20reppereris terminari tertiae personae pluralis esse pronuntia 21excepto ‘ἐσσί’, quod solum, cum sic desinit, secundae est, 22cuius prima ‘ἐσμί’ et pluralis prima ‘ἐσμέν’. Omnia autem verba 23in ‘‑μι’ mutant ‘μι’ in ‘σίγμα’ et faciunt secundam personam, 24‘φημὶ φής, τίθημι τίθης’. Sic debuerat ‘ἐσμὶ ἔσσ’. Sed quia 1nulla syllaba in geminum ‘σίγμα’ desinit, additum est ‘ἰῶτα’, 2‘ἐσσί’, et propter differentiam a secunda singulari tertia persona, 3quae similiter ἐσσί debuerat fieri, assumpsit ‘ταῦ’, 4‘ἐστί’. Verba enim in ‘‑μι’ terminata tertiam personam in ‘‑σι’ mittunt, 5‘δίδωσι, ἵστησι’. Omne παρατατικόν naturaliter in ‘‑ον’ 6terminatur et secundam personam ‘ν’ in ‘σίγμα’ mutando et ‘ο’ 7in ‘ε’ transferendo figurat, ‘ἔλεγον ἔλεγες, ἔφερον ἔφερες’: 8tertia de secunda ultimae litterae detractione procedit. Sed 9quod perispomena in ουν vel in ‘‑ων’ desinunt, ‘ἐκάλουν, 10ἐχρύσουν, ἐτίμων’, duarum syllabarum in unam contractio 11fecit. Nam integrum erat ‘ἐκάλεον, ἐχρύσοον, ἐτίμαον’, ex 12quo cum breves duae contrahuntur, in unam longam coalescunt. 13Ideo ‘ε’ et ‘ο’ ‹et ‘ο’ et ‘ο’› in ‘ου’ familiarem sibi 14dipthongum convenerunt, ‘ἐκάλεον ἐκάλουν, ἐχρύσοον 15ἐχρύσουν’: ‘ἄλφα’ vero et ‘ο’ in ‘ω’, ‘ἐτίμαον ἐτίμων’. Ideo et 16secunda persona ‘ω’ in ‘ἄλφα’, unde fuerat natum, reducit, 17‘ἐτίμων ἐτίμας’: ‘ου’ autem dipthongum illic servat, ubi repperit 18primam eius litteram familiarem primae positioni fuisse, 19‘χρυσοῖς ἐχρύσουν ἐχρύσους’: ibi transi[i]t in ‘‑ει’, ubi ‘‑εις’ 20primae positioni meminit contigisse, ‘καλεῖς ἐκάλουν ἐκάλεις’. 21In omnibus vero diversitatibus detractio finalis litterae 22personam, ut diximus, tertiam facit, ‘ἐποίεις ἐποίει, ἐβόας 23ἐβόα, ἐκεραύνους ἐκεραύνου, ἔλεγες ἔλεγε, ἔφερες ἔφερε’. 24Ex hoc apparet quod in ‘ἔλεγεν’ et ‘ἔφερεν’ ‘ν’ supervacuum 25est et integrum est ‘ἔλεγε, ἔφερε’, quod asserit et απόστροφος, 1quae facit ‘ἔλεγ' ἔφερ'’. Quando enim hoc usurparetur, 2si ‘ν’ naturaliter adhaereret, cum duas litteras numquam 3apostropho liceat excludi? Indicio est ‹et› imperativus, 4cuius secunda persona praesentis semper de tertia imperfecti 5indicativi nascitur amissa in capite vel syllaba vel 6tempore, ‘ἐκάλει κάλει, ἐτίμα τίμα, ἐδήλου δήλου, ἤγου 7ἄγου’. Ergo si imperativus ‘λέγε’, ibi sine dubio ‘ἔλεγε’, non 8‘ἔλεγεν’. Sed ‘ε’ littera saepe sibi τὸ ‘ν’ familiariter adhibet. 9Testes huius rei Αἰολεῖς, apud quos ‘λεγόμεθα, φερόμεθα’ 10et similia finale ‘ἄλφα’ in ‘ε’ mutant, et mox ‘ε’ advocat sibi τὸ 11‘ν’, et fit prima persona ‘λεγόμεθεν, φερόμεθεν’. Contra siquando 12‘ε’ in ‘ἄλφα’ mutatur, ‘ν’ inde discedit, sicut Δωριεῖς 13τὸ ‘πρόσθεν πρόσθα’ dicunt καὶ τὸ ‘ἔνθεν ἔνθα’: sed et 14Ἲωνες, cum ‘ᾔδειν ᾔδεα’ faciunt et ‘ἑστήκειν ἑστήκεα’, ‘ν’ repudiant, 15ne cum ‘ἄλφα’ iungatur. Ex his omnibus facile colligitur 16sufficere tertiae personae de secunda facienda‹e› si 17‘σίγμα’ retrahatur, quod et in capite Graeci pronominis saepe 18contingit, ‘σέθεν ἕθεν, σοὶ οἷ’. Graeci primam pluralem 19παρατατικοῦ faciunt interponentes ‘-με-’ ante ‘‑ν’ finalem primae 20singularis, ‘ἐνόουν ἐνοοῦμεν, ἑώρων ἑωρῶμεν, ἐφανέρουν 21ἐφανεροῦμεν, ἔλεγον ἐλέγομεν’: et secunda illis pluralis 22efficitur addita ‘‑τε’ tertia‹e› singul‹ar›i, ‘ἐποίει ἐποιεῖτε, 1ἐτίμα ἐτιμᾶτε, ἵδρου ἱδροῦτε, ἔλεγε ἐλέγετε’: ex quo 2iterum ‘ν’ littera supervacua probatur. Tertia vero pluralis 3in hoc tempore semper eadem est primae singulari, ‘ἐγάμουν 4ἐγώ, ἐγάμουν ἐκεῖνοι’: sic ‘ἐτίμων’, sic ‘ἐστεφάνουν’, sic 5‘ἔτρεχον’. Unde Δωριεῖς in illis verbis quae in ‘‑ον’ mittunt 6παρατατικόν et propter βραχυκαταληξίαν tertium a fine 7patiuntur accentum tertiam numeri pluralis discretionis gratia 8βαρυτονοῦσιν, ‘ἔτρεχον ἐγὼ’ προπαροξυτόνως, ‘ἐτρέχον 9ἐκεῖνοι’ βαρυτόνως. Prima persona paracimeni semper 10in ‘α’ terminatur, et de hac ceterae sine operosa circuitione 11nascuntur. Accepto enim ‘σίγμα’ facit secundam et hoc rursus 12abiecto atque ‘ἄλφα’ in ‘ε’ mutato tertiam creat, ‘πεποίηκα 13πεποίηκας πεποίηκε’; primam quoque pluralem addita 14sibi ‘‑μεν’ syllaba, ‘πεποίηκα πεποιήκαμεν’. Si pro ‘‑μεν’ ‘‑τε’ 15acceperit, secunda pluralis est, ‘πεποιήκατε’: si ‘‑σι’, tertia, ‘πεποιήκασι’. 16 Ὑπερσυντέλικος de prima persona facit tres 17singulares, tres vero plurales de tertia singulari: ‘ἐπεποιήκειν’ 18‘ν’ in ‘σίγμα’ mutato fit ‘ἐπεποιήκεις’, ‘ν’ abiecto fit ‘ἐπεποιήκει’. 19Ipsum vero ‘ἐπεποιήκει’ assumpta ‘‑μεν’ facit ‘ἐπεποιήκειμεν’, 20assumpta ‘‑τε’ ‘ἐπεποιήκειτε’; si ‘‑σαν’ acceperit, 21pluralem tertiam ‘ἐπεποιήκεισαν’: nam ‘ἐπεποιήκεσαν’ correpta 22paenultima Ἴωνες protulerunt. Ideo autem praetermisimus 23disputare de duali numero et de tempore aoristo et de 24multiplici ratione temporum, quia his omnibus carent Latini, 25id est περὶ δευτέρων καὶ μέσων ἤ παρακειμ‹έν›ων ἤ 1ὑπερσυντελίκων ἤ μελλόντων, quibus latius Graecia sola 2diffunditur. De passiva igitur declinatione dicamus. 953 tit.3‹DE PASSIVA DECLINATIONE› 4-101184Graeci activo instanti verborum in ‘‑ω’ exeuntium addunt 5syllabam ‘‑μαι’, et fit passivum. Quae syllaba omni verbo sola 6sociatur, ita ut ‘ω’ prius ultimum nunc paenultimum aut maneat, 7ut in secunda περισπωμένων, ‘ἀροτριῶμαι’, aut in ‘ου’ 8diphthongum transeat, ut in prima et tertia, ‘κ[ε]ινοῦμαι, στεφανοῦμαι’, 9aut in ‘ο’ corripiatur, ut in omnibus barytonis, 10‘πλέκομαι, ἄγομαι’. Ergo numquam passivum Graecum invenitur 11non suo activo maius. Verbum Graecum in ‘‑μαι’ desinens, 12si in secunda persona ‘μ’ in ‘σίγμα’ demutet, hoc aut est 13praesens τῶν εἰς ‘‑μι’, ut ‘τίθημι τίθεμαι τίθεσαι, δίδωμι 14δίδομαι δίδοσαι, ἵστημι ἵσταμαι ἵστασαι’, aut est τῶν εἰς ‘‑ω’ 15temporis praeteriti perfecti, ‘πεφίλημαι πεφίλησαι, τετίμημαι 16τετίμησαι’, et in his semper ἰσοσυλλαβεῖ primae 17secunda persona. Alioquin reliqua omnia quae in ‘‑μαι’ desinunt, 18sive praesentis seu futuri sint, tam passivi generis 19quam communis unam secundae personae syllabam detrahunt. 20‘Καλοῦμαι καλῇ, ὁρῶμαι ὁρᾷ, δηλοῦμαι δηλοῖ, 21βλέπομαι βλέπῃ, τιμηθήσομαι τιμηθήσῃ, λεχθήσομαι 22λεχθήσῃ, τιμήσομαι τιμήσῃ, λέξομαι λέξῃ’. Et ut advertas 23faciliori compendio, quae Graeca verba passiva secundam 24personam minorem syllaba proferant, accipe generalis regulae 95, 1repertam necessitatem. Omnis apud illos prima persona 95, 2passiva, quae activo suo syllaba maior est, haec syllabam detrahit 95, 3de secunda; quae aequalis activo est, parem et in secunda 95, 4tenet: ‘φιλῶ φιλοῦμαι’, quia passivum maius activo 95, 5est, ‘φιλῇ’ facit, ‘ἕλκω ἕλκομαι ἕλκῃ, ἔλεγον ἐλεγόμην ἐλέγου, 6ἐβόων ἐβοώμην ἐβοῶ, λαλήσω λαληθήσομαι λαληθήσῃ’: 7contra ‘εἴρηκα εἴρημαι’, quia par activo suo est, facit 8secundam ἰσοσύλλαβον primae, ‘εἴρησαι, εἰρήκειν εἰρήμην 9εἴρησο, λελάληκα λελάλημαι λελάλησαι, ἐλελαλήκειν 10ἐλελαλήμην ἐλελάλησο’. In omni verbo cuiuscumque 11temporis prima persona in ‘‑μαι’ terminata translato ‘μ’ in 12‘ταῦ’ litteram migrat in tertiam servato numero syllabarum. 13Sed paenultimam retinet in paracimeno quidem omne verbum, 14‘πεφίλημαι πεφίληται’, in praesenti vero sola tertia 15συζυγία περισπωμένων, ‘χρυσοῦμαι χρυσοῦται’. Ceterum 16prima transfert in ‘ει’ dipthongum, quae in prima verbi positione 17fuerat eius indicium, ‘καλοῦμαι καλεῖται’, ὅτι ‘καλῶ 18καλεῖς’, secunda in ‘ἄλφα’ propter eandem causam, ‘τιμῶμαι 19τιμᾶται’, ὅτι ‘τιμᾷς’. Nam et ‘χρυσοῦται’ ideo retinuit ‘ου’, 20quia propinqua priori est: utraque enim dipthongus ‘οι’ et ‘ου’ 21per ‘ο’ litteram componuntur. Futurum autem περισπωμένων 22et in barytonis tam praesens quam futurum ‘ο’ littera‹m›, 23quae fuit paenultima primae, per tertiam in ‘ε’ transfert, ut 24naturaliter brevis ‹mutetur› in natura brevem, ‘φιληθήσομαι 25φιληθήσεται, λέγομαι λέγεται, λεχθήσομαι λεχθήσεται’. 26Cuiuscumque verbi passivi vel passivo similis prima 27persona pluralis in quocumque tempore in ‘‑θα’ syllabam desinit, 1‘νοούμεθα, ἐνοούμεθα, νενοήμεθα, ἐνενοήμεθα, νοηθησόμεθα’: 2ἀόριστον enim, qui solus in ‘‑μεν’ exit, ‘ἐνοήθημεν’, 3transeo, quia Latini ignorant. Per omnia tempora 4primam personam pluralem maiorem proferunt singulari, 5‘ποιῶ ποιοῦμεν, ἐποίουν ἐποιοῦμεν, πεποίηκα πεποιήκαμεν, 6ἐπεποιήκειν ἐπεποιήκειμεν, ποιήσω ποιήσομεν’: 7sic et ‘ποιοῦμαι ποιούμεθα, ἐποιούμην ἐποιούμεθα, πεποίημαι 8πεποιήμεθα, ἐπεποιήμην ἐπεποιήμεθα, ποιηθήσομαι 9ποιηθησόμεθα’. Sic et apud Latinos ‘amo amamus, 10amabam amabamus, amavi amavimus, amaveram amaveramus, 11amabo amabimus’; sic et ‘amor amamur, amabar 12amabamur, amabor amabimur’. In Graecis verbis secunda 13persona pluralis activa unam ultimae syllabae suae litteram 14‘ταῦ’ mutat in ‘σίγμα’ καὶ ‘θῆτα’ et fit passiva, ‘ποιεῖτε ποιεῖσθε, 15γράφετε γράφεσθε’: quod non mireris in praeteritis 16perfectis non evenire, cum ‘πεποιήκατε πεποιήκασθε’ non 17faciat, sed ‘πεποίησθε’, nec ‘λελύκατε λελύκασθε’, sed ‘λέλυσθε’, 18nec ‘πεφράκατε πεφράκασθε’, sed ‘πέφρασθε’ et similia. 19Alia enim regula his temporibus obviavit, cuius imperium 20est ut omnia verba quorum prima persona in ‘‑θα’ exit 21secundam minorem syllaba proferant. Si ergo fecisset ‘πεποιήκασθε’, 22par foret numerus syllabarum cum prima ‘πεποιήμεθα’, 23si ‘λελύκασθε’, cum ‘λελύμεθα’, si ‘πεφράκασθε’, 24cum ‘πεφράμεθα’. Ideo necessario syllaba media subtracta 25resedit ‘πεποίησθε, λέλυσθε, πέφρασθε’. Ceterum ‘ποιεῖτε 26ποιεῖσθε, ‹λέγετε› λέγεσθε’ priori regulae obsequitur, quia 27non repugnat sequenti: ‘ποιούμεθα’ enim ‘ποιεῖσθε, λεγόμεθα 1λέγεσθε’. In verbis passivis vel passivo similibus persona 2tertia singularis addito ‘ν’ ante ‘ταῦ’ cum primae personae 3paenultima tertiam pluralem facit, ‘λέγεται λέγονται, ποιεῖται 4ποιοῦνται, πεποίηται πεποίηνται, εἴρητο εἴρηντο, 5ἐλέγετο ἐλέγοντο, ἐὰν λέγηται ἐὰν λέγωνται, εἰ λέγοιτο 6εἰ λέγοιντο’. Unde illa praeterita perfecta quae his litteris in 7medio contexta sunt, ut in tertia persona plurali ‘ν’ non possit 8adiungi, advocant sibi participia: ‘τέτιλται’, quia inter 9‘λάβδα’ et ‘τ’ ‘ν’ esse non potuit, cui nec finali esse post ‘λάβδα’ 10nec incipere ante ‘ταῦ’ fas erat, factum est ‘τετιλμένοι εἰσίν’: 11‘γέγραπται’ similiter, quia inter ‘π’ καὶ ‘τ’ non admittebat ‘ν’, 12‘γεγραμμένοι εἰσίν, τέτυπται τετυμμένοι εἰσίν, ἐσφράγισται 13ἐσφραγισμένοι εἰσίν’ et similia. Omne Graecum 14verbum indicativum cuiuscumque generis in prima sui positione 15aut in ‘‑ω’ exit, ut ‘λαλῶ, πλουτῶ’, aut in ‘‑μαι’, ‹ut› ‘λαλοῦμαι, 16βούλομαι’, aut in ‘‑μι’, ut ‘φημί, τίθημι’: licet et in ‘α’ 17esse credatur, quia ἐγρήγορα nonnulli ausi sunt primum 18θέμα verbi pronuntiare. 1031-15103, 1Apud Graecos ‘ω’ non solum in verbis, sed in omni parte 103, 2orationis littera est naturaliter longa; Latinorum verborum 103, 3finale ‘o’ sunt qui longum aestiment, sunt qui breve definiant. 103, 4Nam ‘scribone, caedone’ ‘o’ non minus consensu omnium 103, 5productum habet, quam ‘amone, doceone, nutrione’. 6Ego tamen de re, quae auctores magni nominis dubitare fecit, 7certam quidem non ausim ferre sententiam; asseveraverim 8tamen Vergilium, cuius auctoritati omnis retro aetas et 9quae secuta est vel sequetur libens cesserit, ‘o’ finale in uno 10omnino verbo adverbio nomine, uno pronomine, corripuisse, 11‘scio, modo, duo, ego’, 12‘scio me Danais e classibus unum’, 13‘modo Iuppiter assit’, 14‘si duo praeterea’, 15‘non ego cum Danais’. 1051 tit.1DE IMPERATIVO MODO 2-113152Semper apud Graecos modi indicativi temporis praesentis 3secunda persona pluralis eadem est quae et imperativi: 4‘ποιεῖτε’ et ‹in› indicativo secunda est et in imperativo, ‘τιμᾶτε, 5χρυσοῦτε, γράφετε, ποιεῖσθε, τιμᾶσθε, χρυσοῦσθε, 6λέγεσθε, γράφεσθε’ et similia. Hac regula memoriae mandata 7alteram subiciemus, ut una ex utraque observandae rationis 8necessitas colligatur. Omne verbum quod in ‘‑μεν’ desinit 9qualem paenultimam habuerit in prima persona, talem transmittit 10secundae, id est tempus retinet vel productae vel brevis 11syllabae, ‘λαλοῦμεν λαλεῖτε’, quia in prima ‘ου’ erat, et in 12secunda ‘ει’ dipthongus aeque longa successit; ‘τιμῶμεν τιμᾶτε’, 13‘μα’ longa syllaba locum quem ‹in prima› ‘μω’ habuerat 14occupavit; ‘στεφανοῦμεν στεφανοῦτε’, eadem dipthongus 15perseveravit; ‘λέγομεν’, quia ‘ο’ littera brevis est, ‘λέγετε’, ‘ε’ 16aeque natura brevem recipit. At in coniunctivo, quia producit 17paenultimam, ‘ἐὰν λέγωμεν’, ideo et in secunda persona, 18‘ἐὰν λέγητε’, produxit ‘ε’ in ‘ἦτα’ mutando. Si igitur ‘φεύγωμεν’ 19primam personam imperativi esse dicemus, sequetur ut, quia 20in ‘‑μεν’ exit ‘ω’ praecedente, etiam secundae personae paenultimam 21ex necessitate producat. Quod si est, ‘φεύγητε’ faciet, 22quem ad modum ‘ἐὰν λέγωμεν, ἐὰν λέγητε’. Sed constitit 105, 1eandem semper esse secundam personam imperativi, quae et 105, 2indicativi fuit; ‘φεύγετε’ autem in indicativo fuit, non ‘φεύγητε’. 105, 3Ex his colligitur neque aliam imperativi secundam 105, 4personam esse nisi ‘φεύγετε’, nec in declinatione ‘φεύγετε’ 105, 5secundam esse posse post ‘φεύγωμεν’, et ideo ‘φεύγωμεν’ 6non potest imperativi prima esse persona. Manifestum est 7ergo imperativum nec singularem nec pluralem habere primam 8personam. Cum autem dicimus ‘fugiamus, discamus, 9nutriamus, aremus, doceamus’ et similia, ad exhortativum 10sensum, non ad imperativum modum pertinere dicenda 11sunt. 12Apud Graecos imperativus singularis activus temporis 13praesentis et praeteriti imperfecti, in secunda scilicet persona, 14aut in ‘‑ει’ aut in ‘‑α’ aut in ‘‑ου’ aut in ‘‑ε’ aut in ‘‑θι’ terminatur. 15Prima tria ad perispomena pertinent, ‘νόει, τίμα, δήλου’, 16quartum ad barytona, ‘λέγε, γράφε’, quintum ad verba τὰ εἰς ‘‑μι’, 17ut ‘ἵσταθι, ὄμνυθι, φάθι’. Sed et illa similem habent terminum, 18quorum infinitivus in ‘‑ναι’ exit, etsi non sint τῶν εἰς 19‘‑μι’, ‘βῆναι βῆθι, νυγῆναι νύγηθι, δαμῆναι δάμηθι’: excepta 20sunt ‘εἶναι, δοῦναι θ‹ε›ῖναι’. Ceterum ‘νενοηκέναι’ vel 21huic similia ut magis ‘νενόηκε νενοηκέτω’ quam ‘νενόηθι’ 22faciat, multiplex ratio cogit, de qua unum pro exemplo argumentum 23ponere non pigebit. Quae in ‘‑θι’ exeunt ab infinitis 24in ‘‑ναι’ desinentibus necesse est ut sint infinitis suis ἰσοσύλλαβα, 25‘νύγηθι νυγῆναι, δάμηθι δαμῆναι, βῆθι βῆναι’. 26‘Πεποίηθι’ autem ‘πεποιηκέναι’ aequalitate iam caruit: inde 1non receptum est ‘πεποίηθι’, sed ‘πεποίηκε’. Similiter apud 2Latinos imperativus nascitur ab infinito abiecta ultima, ‘cantare 3canta, monere mone, legere lege, ambire ambi, ferre 4fer, esse es’ et ‘ades’ et ‘prodes’: Lucilius 5‘prodes amicis’, 6Vergilius 7‘huc ades, o Lenaee’, 8Terentius 9‘bono animo es’: 10‘facere face, dicere dice’, et per syncopam ‘fac, dic’. Graeci 11secundae personae addita ‘‑τω’ syllaba tertiam eiusdem 12praesentis efficiunt, ‘ποίει ποιείτω, τίμα τιμάτω χρύσου 13χρυσούτω, λέγε λεγέτω’. Quodsi secunda in ‘‑θι’ desiit, 14ipsam muta‹n›t in ‘‑τω’, ‘βῆθι βῆτω’. ‘‑Τε’ vero syllabam adicientes 15praesenti singulari imperativo pluralem faciunt, 16‘ποίει ποιεῖτε, βόα βοᾶτε, δήλου δηλοῦτε, τύπτε τύπτετε’; 17tertiam pluralem faciunt addendo ‘‑σαν’ tertiae singulari, 18‘ποιείτω ποιείτωσαν’. Hanc declinationem, quae decursa 19est, Graeci duobus simul temporibus assignant, instanti et 20praeterito imperfecto. Et re vera, si pressius quaeras, magis 21de imperfecto quam de instanti natum apud illos imperativum 22videbis. Tertia enim imperfecti indicativi persona capite 1deminuta vel in syllaba vel in syllabae tempore facit imperativi 2secundam, ‘ἐλάλει λάλει, ἐβόα βόα, ἐστεφάνου στεφάνου, 3ἔλεγε λέγε, ἦγε ἄγε, εἷλκε ἕλκε'; ita et in passivis, 4‘ἐνοοῦ νοοῦ, ἐτιμῶ τιμῶ, ἐχρυσοῦ χρυσοῦ, ἐτύπτου 5τύπτου, ἤγου ἄγου, εἵλκου ἕλκου’. Latini non aestimaverunt 6ullum praeteritum imperativo dandum, quia imperatur 7quid, ut aut nunc aut in posterum fiat: ideo praesenti et 8futuro in modi huius declinatione contenti sunt. Sed Graeci 9introspecta sollertius iubendi natura animadvertunt posse 10comprehendi praecepto tempus elapsum, ut est ‘ἡ θύρα κεκλείσθω’, 11quod aliud est quam ‘ἡ θύρα κλειέσθω’. Nam 12‘κλειέσθω’ cum dico, ostendo hactenus patuisse; cum vero 13dico ‘κεκλείσθω’, hoc impero, ut claudendi officium iam peractum 14sit. Quod et Latinitas iubendum novit, cum περιφραστικῶς 15dicit ‘ostium clausum sit’. Hinc iam per omnia 16praeteriti tempora de|clinatio uagatur, sed utroque perfecto 17simul iuncto. Dicunt enim παρακειμένου καὶ ὑπερσυντελίκου 18‘νενίκηκε, νενικηκέτω’, et ‘νενίκησο νενικήσθω’. 19Quod quam necessarium sit, hinc sumpto argumento requiratur. 20[prae]Ponamus senatum pugnaturo consuli vel militibus 21imperare conficiendi belli celeritatem, ‘πρὸ ὥρας ἕκτης 22ἡ συμβολή πεπληρώσθω’ vel ‘ἡ μάχη πεποιήσθω’ vel ‘ὁ πόλεμος 23νενικήσθω’. Futurum quoque suum Graeci cum aoristo 24iungunt, quia iisdem signis ‹in› indicativo utrumque dinoscitur. 25Nam si aoristus desinat in ‘‑σα’, futurum in ‘‑σω’ terminatur, 1‘ἐλάλησα, λαλήσω’; si hoc in ‘‑ξα’, illud in ‘‑ξω’, ‘ἔπραξα, 2πράξω’; si in ‘‑ψα’, in ‘‑ψω’, ‘ἔπεμψα πέμψω’. Ergo ‘λάλησον, 3πρᾶξον, πέμψον’ assigna‹n›tur simul utrique tempori, 4quia utriusque signa demonstrant. Tertia vero persona magis 5aoristum respicit quam futurum: facit enim ‘λαλησάτω, πραξάτω, 6πεμψάτω’, cum ‘‑σα, ‑ξα, ‑ψα’ χαρακτῆρες sint ἀορίστου. 7Idem sonat et plurale ‘ποιήσατε’, cuius tertia persona 8rursus cum additamento tertiae singularis efficitur ‘ποιησάτωσαν’. 9Et ut hoc idem tempus, id est futurum imperativi, 10passivum fiat, sumitur aoristus infiniti, et nulla omnino littera 11mutata tantumque accentu sursum ad praecedentem syllabam 12tracto futurum imperativi passivi fit, ‘ποιῆσαι ποίησαι, 13λαλῆσαι λάλησαι’, cuius tertia persona fit de tertia activi 14mutato ‘ταῦ’ in ‘σθ’, ‘ποιησάτω ποιησάσθω’, sicut et ‘ποιεῖτε 15ποιεῖσθε’ et ‘ποιήσατε ποιήσασθε’. 11316 tit.16DE CONIUNCTIVO MODO 17-117517Coniunctiva Latinorum, quae ὑποτακτικά Graecorum, 18causam vocabuli ex una eademque origine sortiuntur. Nam 113, 1ex sola coniunctione quae ei accidit coniunctivus modus appellatus 113, 2est, unde et Graeci ὑποτακτικὸν διὰ τοῦ ὑποτετάχθαι 113, 3vocitaverunt. Apud quos hoc habet praecipuum hic 113, 4modus, quod omne tempus eius activum primam personam 113, 5singularem in ‘‑ω’ mittit, ‘ἐὰν ποιῶ ἐὰν πεποιήκω ἐὰν ποιήσω’, 6adeo ut et illa verba quae in ‘‑μι’ exeunt, cum ad hunc 7modum venerint, redeant ad illa in ‘‑ω’ desinentia de quibus 8derivata sunt, ‘τιθῶ τίθημι’ et in coniunctivo ‘ἐὰν τιθῶ’, item 9‘διδῶ δίδωμι ἐὰν διδῶ’. Ὑποτακτικά Graecorum syllabas 10quae in aliis modis breves fuerunt in sua declinatione producunt, 11‘λέγομεν ἐὰν λέγωμεν’. Sed et ‘ει’ δίφθογγον in ‘ἦτα’ 12mutant, ‘λέγω λέγεις, ἐὰν λέγω ἐὰν λέγῃς’, et quia natura 13verborum omnium apud Graecos haec est, ut ex prima persona 14in ‘‑ω’ exeuntium secunda in duas vocales desinat, ideo 15‘ἐὰν λέγηις’ cum ‘ι’ ascripto post ‘η’ profertur, ut duarum vocalium 16salva sit ratio. Tertia vero persona de secunda fit 17retracta ultima littera, ‘ἐὰν ποιῇς ἐὰν ποιῇ’. Et quia, ut diximus, 18amore productionis ‘ο’ pluralis indicativi in ‘ω’ mutant, 19‘λέγομεν ἐὰν λέγωμεν’, in secunda quoque persona ‘ε’ in ‘η’ 20transferunt, ‘λέγετε ἐὰν λέγητε’, tertia ‘ἐὰν λέγωσιν’, quia 21omne verbum apud Graecos quod exit in ‘‑μεν’ mutat ‘‑μεν’ in 22‘‑σιν’ et personam tertiam facit. Horum passiva de activis ita 23formantur, ut, primae personae activae si addas ‘‑μαι’ syllabam, 24passivum eiusdem temporis facias, ‘ἐὰν ποιῶ ἐὰν 25ποιῶμαι, [ἐὰν πεποιήκω ἐὰν πεποιήκωμαι], ἐὰν ποιήσω 1ἐὰν ποιήσωμαι’. Item activi tertia secunda passivi est, ‘ἐὰν 2ποιῶ ἐὰν ποιῇς ἐὰν ποιῇ, ἐὰν ποιῶμαι ἐὰν ποιῇ’. Haec 3eadem activi tertia addita sibi ‘‑ται’ syllaba passivam tertiam 4facit, ‘ἐὰν ποιῇ ἐὰν ποιῆται’. Graeci in coniunctivo modo tempora 5bina coniungunt. 1176-106Proprium Latinorum est ut modo indicativa pro coniunctivis, 7modo coniunctiva pro indicativis ponant: Cicero de 8legibus tertio ‘qui poterit socios tueri’. Idem Cicero in primo 9de re publica ‘libenter tibi, Laeli, uti eum desideras 10equidem concessero’.