Frg. Bob. nom. Passalacqua 15, 12-13 - 18, 12-19, 2
1512-13EXEMPLA DECLINANDORVM NOMINVM
PER SINGVLAS FORMAS
14-23Declinationis primae, generis masculini, nominativus ‘hic poeta
15, 15huius poetae huic poetae hunc poetam o poeta ab hoc poeta’, et pluraliter
‘hi poetae horum poetarum his poetis hos poetas o poetae ab
his poetis’; generis feminini, numeri singularis, ‘haec rosa huius rosae
huic rosae hanc rosam o rosa ab hac rosa, hae rosae harum rosarum
his rosis has rosas o rosae ab his rosis’; generis communis, ‘hic’ et ‘haec
20advena huius advenae huic advenae’‘hunc’ et ‘hanc advenam’‘o advena’
‘ab hoc’ et ‘ab hac advena’, et pluraliter ‘hi’ et ‘hae advenae’‘horum’ et
‘harum advenarum his advenis’‘hos’ et ‘has advenas o advenae ab
his advenis’.
24-162Formae secundae, generis masculini, nominativus ‘hic bonus
25huius boni huic bono hunc bonum o bone ab hoc bono’, et pluraliter
‘hi boni horum bonorum his bonis hos bonos o boni ab his bonis’; generis
feminini, numeri singularis ‘haec pinus huius pini huic pino
hanc pinum o pine ab hac pino’, et pluraliter nominativus ‘hae pini
harum pinorum his pinis has pinos o pini ab his pinis’; generis neutri,
30numeri singularis, ‘hoc templum huius templi huic templo hoc templum
o templum ab hoc templo’, et pluraliter ‘haec templa horum temporum
his templis haec templa o templa ab his templis’.
163-21Formae tertiae, generis masculini, nominativus ‘hic rex huius
regis huic regi hunc regem o rex ab hoc rege’, et pluraliter nominativus
15, 5‘hi reges horum regum his regibus hos reges o reges ab his regibus’;
generis feminini, numeri singularis, ‘haec frux huius frugis
huic frugi hanc frugem o frux ab hac fruge’, et pluraliter ‘hae fruges
harum frugum his frugibus has fruges o fruges ab his frugibus’; generis
neutri, numeri singularis, nominativus ‘hoc opus huius operis
10huic operi hoc opus o opus ab hoc opere’, et pluraliter ‘haec opera
horum operum his operibus haec opera o opera ab his operibus’;
generis communis ‘hic’ et ‘haec sacerdos huius sacerdotis huic sacerdoti’
‘hunc’ et ‘hanc sacerdotem o sacerdos’‘ab hoc’ et ‘ab hac sacerdote’,
et pluraliter ‘hi’ et ‘hae sacerdotes’‘horum’ et ‘harum sacerdotum his
15sacerdotibus’‘hos’ et ‘has sacerdotes o sacerdotes ab his sacerdotibus’;
generis omnis, numeri singularis, nominativus ‘hic’ et ‘haec’ et ‘hoc
felix huius felicis huic felici’‘hunc’ et ‘hanc felicem’ et ‘hoc felix’ vocativus
‘o felix’ ablativus ‘ab hoc’ et ‘ab hac’ et ‘ab hoc felici’, et pluraliter
‘hi’ et ‘hae felices’ et ‘haec felicia’‘horum’ et ‘harum’ et ‘horum felicium
20his felicibus’ ‘hos’ et ‘has felices’ et ‘haec felicia’‘o felices’ et ‘o felicia’
ablativus ‘ab his felicibus’.
22-175Formae quartae, generis masculini, nominativus ‘hic currus huius
currus huic currui hunc currum o currus ab hoc curru’, et pluraliter ‘hi
currus horum curruum his curribus hos currus o currus ab his curribus’;
25generis feminini, numeri singularis, ‘haec manus huius manus huic
manui hanc manum o manus ab hac manu’, et pluraliter ‘hae manus
harum manuum his manibus has manus o manus ab his manibus’:
generis neutri, numeri singularis, nominativus ‘hoc genu huius genu
huic genu hoc genu o genu ab hoc genu’, et pluraliter ‘haec genua
30horum genuum his genibus haec genua o genua ab his genibus’. Haec
antiqui etiam singulari numero sic ut masculina et feminina declinabant
dicentes ‘huius genus’ et ‘huius cornus’ et ‘huic genui, huic cornui’.
Unde et Lucanus
‘cornus tibi cura sinistri,
Lentule, cum prima, quae tum fuit, optima belli
et quarta legione datur’,
16, 5et Livius ubique in historia; posteritas inter monoclita posuit.
176-16Formae quintae, generis masculini, nominativus ‘hic dies huius
diei huic diei hunc diem o dies ab hoc die’, et pluraliter nominativus
‘hi dies horum dierum his diebus hos dies o dies ab his diebus’; generis
feminini, numeri singularis, nominativus ‘haec res huius rei huic rei
10hanc rem o res ab hac re’, et pluraliter ‘hae res harum rerum his rebus
has res o res ab his rebus’. Horum nominum genitivus et dativus singularis
‘‑e‑‘ paenultimam litteram modo productam modo correptam
habent: productam, cum ‘‑es’ syllaba nominativi casus singularis
pura fuerit, id est non praecedentem habuerit consonantem, ut ‘dies
15diei, acies aciei’, correptam, cum praecesserit consonans, ut ‘res rei,
spes spei’.
17DE PRONOMINE
18-186Universorum pronominum secundum Latinos generalis trina divisio
est. Aut enim finita sunt pronomina aut minus quam finita
20aut infinita. Rursus finitorum alia sunt principalia, alia derivativa:
finita principalia tria, ‘ego, tu, ille’; finita derivativa quinque, numero
singulari ‘meus, tuus, suus’, numero plurali ‘noster, vester’, horumque
feminina scilicet et neutra. Minus quam finita sex, ‘iste, ipse, hic, is,
idem, sui’, item cum suis femininis et neutris. Ex quibus idem et
25masculini et neutri generis est; sed in masculino ‘‑i’ producitur, in neutro
corripitur. ‘Sui’ casus habet quattuor tantum, genitivum dativum
accusativum ablativum, genitivum ‘sui’, dativum ‘sibi’, accusativum
‘se’, ablativum ‘a se’; et est omnis generis numeri utriusque. Infinita
septem, ‘quis, qualis, talis, quantus, tantus, quotus, totus’, cum suis videlicet
femininis et neutris. His addunt quidam ‘quot’ et ‘tot’, ex quibus
‘quotus’ et ‘totus’ facta sunt, sicut a ‘quis’‘cuias’ et a ‘noster’‘nostras’, a
17, 5‘vester’ ‘vestras’, ‘cuiatis, nostratis, vestratis’, quae Graeci ‘ποδαπός, ἡμεδαπός,
ὑμεδαπός’ dicunt.
187-11Quae ex pronominibus casum vocativum recipiunt? Finitum
principale secundae personae merito; ad hanc enim a prima dirigitur
sermo profectus, ‘tu’, ut
10‘tu quoque litoribus nostris, Aeneia nutrix,
aeternam moriens famam, Caieta, dedisti’.
12-192Item finita derivativa a prima persona venientia, quae quamvis
a prima deducantur, secundae tamen obtinent locum, ut ad eas quoque
iure sermo profectus dirigatur a prima (nam in his quae ex secunda
15nascuntur ‹…› de his sermo non ad eas dirigitur), ‘o mi’ vel
‘o meus, o mea, o meum, o noster, o nostra, o nostrum’: Terentius
‘mi Pamphile’;
‘mi Phaedria’;
Vergilius
20‘proice tela manu, sanguis meus’;
Terentius
‘mea Glycerium, inquit, cur te is perditum?’;
item alibi
‘Thais mea
25meum sauium’;
alibi
‘o noster Chreme’.
Quare, cum ‘ille illa illud’ et ‘iste ista istud’ neutra sua per ‘‑d’ litteram
faciant, ‘ipse ipsa ipsum’ non per ‘‑d’ sed per ‘‑m’ litteram facit?
Quia apud antiquos non solum ‘ipse’ sed etiam ‘ipsus’ dicebatur et
sicut ‘meus mea meum’ ita ‘ipsus ipsa ipsum’ fecit non ‘ipsud’.
Critical apparatus
hunc] hanc B‘hi] nom. hi folium nunc hoc loco perforatum est editores Vindobonenseshic] hi Bhae] haec B‘hunc’] hunc et hanc et hoc felicem Bhac] hoc Bsinistri Passalacqua coll. Lucan.: sinistra Boptima belli et quarta legione datur] o.b.e.q.l.d. BLivius ubique in historia] in libris Livi quae extant nullum exemplum huiusmodi genitivi vel dativi invenimus die] dies Bo dies] o dis Bcorreptam] correpta Bnumero plurali] a numero plurali B; numero plurali B1Aeneia] in ea Baeternam moriens famam, Caieta, dedisti] a. m. f. c. dedisti Bdirigatur] diritur B‹…›] post nascuntur sequitur spatium octo litterarum quarum ultima s videtur esse profectus dub. De NonnoTerentius
] Terenti Bneutra sua per d litteram B1facit Keil: faciat Bantiquos] anticus B
Quotation layer
Lucan. 7, 217-219 sinistri] sinistri
Verg. Aen. 7, 1-2
Verg. Aen. 6, 835Ter. Andr. 286Ter. Eun. 95Ter. Andr. 134 inquit] quid agis?
Ter. Eun. 455-456Ter. Andr. 846