Macr. verb.

1191 tit.119, 1DE OPTATIVO MODO 2-12314119, 2De hoc modo quaestio Graeca praecessit, si praeteritum 119, 3tempus possit admittere, cum vota pro rebus aut praesentibus 119, 4aut futuris soleant agitari, nec in spem possint transacta 119, 5revocari; pronuntiatumque est praeteritum quoque tempus 6optanti necessarium, quia saepe in longinquis quid evenerit 7nescientes optamus evenisse quod nobis commodet. Qui 8enim Olympiacae palmae desiderium habuit domi residens 9ipse, certatum equos suos cum aurigante filio misit; transacto 10iam die qui certamini status est, exitum adhuc nesciens et 11desiderium votis adiuvans, quid aliud dicere existimandus 12est quam ‘εἴθε ὁ υἱός μου νενικήκοι’? Haec et quaestio et 13absolutio cum Latinitate communis est, quia in causa pari 14haec vox esse deberet optantis, ‘utinam filius meus vicerit’. 15Sed rari Latinarum artium auctores admiserunt in optativo 16declinationem praeteriti perfecti, ‘utinam vicerim’. In hoc 17enim modo Latini tempora Graecorum more coniungunt, 18imperfectum cum praesenti, plusquamperfectum cum perfecto, 19et hoc assignant duobus antecedentibus, quod in coniunctivo 20praeteriti imperfecti fuit, ‘utinam legerem’, hoc duobus 119, 1sequentibus, quod in coniunctivo plusquamperfecti fuit, 119, 2‘utinam legissem’, et hoc dant futuro, quod habuit coniunctivus 119, 3praesen‹ti›s, ‘utinam legam’. Sunt tamen qui et praeterito 119, 4perfecto adquiescant, ‘utinam legerim’, quorum sententia‹e› 119, 5Graeca ratio, quam supra diximus, opitulatur. In 6Graeco optativo quae in ‘‑μι’ exeunt activa tantum sunt, quae 7in ‘‑μην’ passiva tantum vel passivis similia, ‘λέγοιμι λεγοίμην’. 8Sed quae in ‘‑ην’ exeunt praecedente vocali modo activa, modo 9passiva sunt; et ‹activa› nonnisi ex illis verbis veniunt 10quae in ‘‑μι’ exeunt, ‘φαίην, δοίην’, passiva autem et de iisdem 11verbis fiunt, ut ‘δοθείην, τεθείην’, et de exeuntibus in ‘‑ω’, ut 12‘νυγείην, δαρείην’. Activa ergo quae in ‘‑μι’ exeunt mutant ‘‑μι’ 13in ‘‑μην’ et passiva faciunt, ‘λέγοιμι, λεγοίμην’. Quae vero in 14‘‑ην’ exeunt, ‘μῦ’ interserunt et in passivum transeunt, ‘τιθείην 15τιθείμην, διδοίην διδοίμην’. Graeci omne tempus optativi 16modi maius syllaba proferunt, quam fuit in indicativo, ‘ποιῶ 17ποιοῖμι, πεποίηκα πεποιήκοιμι, ποιήσω ποιήσοιμι’: ἀόριστον 18enim praetereo, quod Latinitas nescit. Ideo ‘ἡβῷμι’ et 19‘ἡβώοιμι’ apud Graecos legimus, quia propter necessarium 20augmentum syllabae ἀπὸ τοῦ ‘ἡβῶ’ fit ‘ἡβῷμι’, καὶ ἀπὸ τοῦ 21‘ἡβώω’ fit ‘ἡβώοιμι’. Omne apud Graecos optativum singulare 22habet sine dubio in paenultima δίφθογγον quae per ‘ι’ 23componitur, ‘λέγοιμι, γράψοιμι, σταίην, δοίην’. Unde et 24‘ἡβῶιμι’, post ‘ω’ ascribitur ‘ι’, ne sine hac vocali optativi paenultima 25proferatur. Graeca quae in ‘‑μι’ exeunt ‘ι’ ultimum in 1‘‑εν’ mutant et fiunt pluralia, ‘ποιοῖμι ποιοῖμεν, γράφοιμι 2γράφοιμεν’. Semper apud Graecos pluralis prima persona 3aut unam vocalem habet in paenultima praecedentem, ut 4‘σταίημεν, νυγείημεν’, aut duae, ut ‘λέγοιμεν, γράφοιμεν’. 5Sed priora fine mutato in ‘‑σαν’ tertiam personam de se efficiunt, 6sequentia vero ‘μ’ subtracto idem faciunt, ‘σταίημεν 7σταίησαν, λέγοιμεν λέγοιεν’. Passiva Graecorum quae in 8‘‑μην’ exeunt hanc ipsam syllabam in ‘ο’ mutant et secundam 9personam faciunt, ‘ποιοίμην ποιοῖο, γραφοίμην γράφοιο’: 10quae vero in ‘‑ην’, ‘ν’ in ‘ς’ mutant et faciunt secundam, ‘σταίην 11σταίης, δοίην δοίης’. Ipsa vero secunda persona, si in ‘‑ο’ 12exit, addit ‘τ’ et facit tertiam ‘ποιοῖο ποιοῖτο, γράφοιο γράφοιτο’; 13quae in ‘σίγμα’ desinit, hoc amittit et facit tertiam, 14‘σταίης σταίη, δοίης δοίη’. 12315 tit.15DE INFINITO MODO 16-1252016Infinitum modum, quem aparemphatum dicunt, quidam 17Graecorum inter verba numerare noluerunt, quia nullius 18ἐγκλίσεως verbum verbo alterius iunctum efficit sensum 19(quis enim dicat ‘βουλοίμην λέγω, λέγοιμι βούλο[ι]μαι, 20γράφοιμι τρέχω’?); ‹a›paremphatum vero cum quolibet 21modo iunctum facit sensum, ‘θέλω γράφειν, θέλε γράφειν, 22ἐὰν θέλω γράφειν, ‹εἰ› θέλοιμι γράφειν’. Similiter et 123, 1apud Latinos dici non potest ‘velim scribo’, ‘debeam curre[re]’ 123, 2et similia. Dicuntque adverbium esse magis, quia infinitum, 123, 3sicut adverbium, praeponitur et postponitur verbo, 123, 4ut ‘γράφω καλῶς, καλῶς γράφω’, ‘scribo bene, bene scribo’, 123, 5‘ἑλληνιστὶ διαλέγομαι, διαλέγομαι ἑλληνιστὶ’, ‘Latine 6loquor, loquor Latine’; ita et hoc, ‘θέλω γράφειν, 7γράφειν θέλω’, ‘volo scribere, scribere volo’, ‘ἐπίσταμαι τρέχειν, 8τρέχειν ἐπίσταμαι’, ‘scio loqui, loqui scio’. Nec mirum 9aiunt, cum multa adverbia nascantur a verbis, hoc quoque 10ex verbo esse profectum. Si enim ‘ἑλληνίζω ἑλληνιστί’ facit 11et ‘κάμνω ἀκμητί’, cur non et ἀπὸ τοῦ ‘γράφω’ nascatur 12adverbium ‘γράφειν’? Hoc etiam addunt: si ab eo quod est 13‘γράφω’ cum fit ‘γράφων’, iam verbum non dicitur, sed participium, 14quia ultimam mutat et personam amittit, cur non 15et ‘γράφειν’ in alterum nomen migret ex verbo, cum non 16solum finem moveat, sed etiam significationem personae numerique 17perdat, maxime cum, sicut participium in distinctionem 18personarum additamento pronominis mutatur, ‘ἐμὲ 19φιλῶν,σὲ φιλῶν, ἐκεῖνον φιλῶν’, ita et aparemphato contingit, 20‘ἐμὲ φιλεῖν, σὲ φιλεῖν, ἐκεῖνον φιλεῖν’? 1-1375127, 1Sed illi qui talia de infinito putant hac maxime ratione 127, 2vincuntur, quod in adverbio temporum significationes non 127, 3de eiusdem soni inflexione nascuntur, sed ut tempora mutantur 127, 4et voces, ‘νῦν, πάλαι, ὕστερον’, ‘nunc, antea, postea’; in 127, 5infinito autem vox eadem paululum flexa tempus immutat, 6‘γράφειν γεγραφέναι γράψειν’, ‘scribere scripsisse scriptu‹m› 7iri’. Nec omne aparemphatum cuicumque verbo iunctum 8sensum exprimit, sed illis tantum quae nullam rem per 9se dicta significant, quae ab illis προαιρετικά, ab his arbitraria 10non absurde vocari possunt, quia per ipsa significatur 11dispositionem seu amorem vel arbitrium subesse nobis rei 12adhuc incertae, sed per adiunctionem verbi alterius exprimendae. 13Nam ‘ἐσθίω’ μετὰ τοῦ ‘τύπτειν’ aut ‘περιπατῶ’ μετὰ 14τοῦ ‘πλουτεῖν’ iungi non possunt. Item ‘lego’ cum ‘sedere’ 15iunctum aut ‘scribo’ cum ‘caedere’ nullam efficit sensus perfectionem, 16quia et ‘lego’ rem significat et ‘sedere’, et ‘scribo’ 17similiter et ‘caedere’. Si vero dixero ‘volo’ aut ‘opto’ aut 18‘soleo’ aut ‘incipio’ et similia, nullam rem ex huiusmodi verbi 19pronuntiatione significo; et haec sunt vel talia quae bene 20aparemphatis implicantur, ut ex uno arbitrium, ex altero res 21notetur, ‘volo currere’, ‘opto invenire’, ‘dispono proficisci’, 22‘soleo scribere’. Ex hoc intellegitur maximam vim verbi in 23infinito esse modo, siquidem verba rerum nomina sunt, et 24videmus ab aparemphatis rei significationem alteris quoque 25verbis non habentibus accommodari. Adeo autem hic modus 26absolutum nomen rerum est, ut in significationibus rerum, 1quas Aristoteles numero decem κατηγορίας vocat, 2quattuor per aparemphatum proferantur, κεῖσθαι, ἔχειν, 3ποιεῖν, πάσχειν. Graeco vocabulo propterea dicitur aparemphatum, 4quod nullum mentis indicat affectum. Nam ‘γράφω, 5τύπτω, τιμῶ’ et rem et ipsum animi habitum expressit agentis, 6‘γράφειν’ vero vel ‘τύπτειν’ vel ‘τιμᾷν’ nullam continet affectus 7significationem, quia incertum est quid sequatur, 8‘θέλω, μέλλω, διατυπῶ’, an contra ‘οὐ θέλω, οὐ μέλλω, οὐ 9διατυπῶ’. Hinc de ipsius declinatione tractemus. 10Graeci infiniti unum tempus duo tempora complectitur 11indicativi modi: ‘ποιῶ ἐποίουν’ in indicativo, in infinito autem 12ita pronuntiatur, ἐνεστῶτος καὶ παρατατικοῦ ‘ποιεῖν’, 13item ‘πεποίηκα ἐπεποιήκειν’ et in infinito παρακειμένου 14καὶ ὑπερσυντελίκου ‘πεποιηκέναι’. Apud Graecos omne 15aparemphatum aut in ‘‑ν’ desinit aut in ‘‑αι’ δίφθογγον. Sed et 16cum in ‘‑ν’ desinit, δίφθογγος praecedat necesse est, ut 17‘ποιεῖν, χρυσοῦν’. Ideo τῷ ‘βοᾶιν’ ‘ἰῶτα’ ascribitur, ne sit aparemphatum 18sine διφθόγγῳ. Unde quae in ‘‑ην’ desinunt, ut 19‘ζῆν, πεινῆν, διψῆν’, non sunt communia, sed Dorica, ut ‘ὁρῆν’. 20Eiusdem sunt dialecti et quae in ‘‑εν’ exeunt, ut ἀπὸ τοῦ 21‘νοεῖν’ ‘νοέν’ et ἀπὸ τοῦ ‘δασμηφορεῖν’ ‘δασμηφορέν’; licet 22sint et communia in ‘‑εν’, sed integritatis extremitate praecisa, 23ut est ἀπὸ τοῦ ‘ἔμεναι’ ‘ἔμεν’, ἀπὸ τοῦ ‘δόμεναι’ ‘δόμεν’. 24Perfecti temporis indicativi Graecorum tertia persona fini 25suo adiecta ‘‑ναι’ syllaba transit in aparemphatum, ‘πεποίηκε, 26πεποιηκέναι, ‹λέλεχε› λελεχέναι’. Latini primae personae 27perfecti addunt geminatum ‘ss’ et ‘e’, ‘dixi dixisse’. Graeci 28aparemphata sua activa in ‘‑αι’ desinentia per omnes semivocales 1litteras proferunt excepto ‘ζ’, ‘στεῖλαι, νεῖμαι, χρῆναι, 2σπεῖραι, νοῆσαι, λέξαι, γράψαι’; excepta sunt ‘εἶπαι’ καὶ 3‘ἐνέγκαι’, quae sola non semivocales sortita ‹sunt›, sed mutas. 4Passiva vero per unam tantum litteram ‘θ’ proferuntur 5praemissa aut liquida, ‘κεκάρθαι, τετίλθαι, ἐρράνθαι’, aut ‘σ’, 6‘λέγεσθαι, φιλεῖσθαι’, aut altera ex mutis quae vocantur 7‘δασεῖαι’, id est sive ‘χ’, ‹ut› ‘νενύχθαι’, sive ‘φ’, ut ‘γεγράφθαι’. 8Cum Latini nullum infinitum monosyllabum habeant, Graeci 9paucissima habent, quae referuntur ad solam secundam 10συζυγίαν περισπωμένων, ut ‘σπᾷν, θλᾷν’. Etenim ‘πνεῖν, 11χεῖν, ῥεῖν’ non sunt integra, sed ex collisione contracta: fuit 12enim integritas ‘πνέειν, χέειν, ῥέειν’, et medio ‘ε’ subtracto in 13unam syllabam sunt redacta et ex themate verborum veniunt 14‘πνέω, χέω, ῥέω’. Nullum enim Graecum verbum aparemphatum 15ex verbo in ‘‑ω’ desinente factum non eundem numerum 16syllabarum tenet, qui in prima positione verbi fuit, ‘νοῶ 17νοεῖν, τιμῶ τιμᾷν, χρυσῶ χρυσοῦν, τρέχω τρέχειν, 18τύπτω τύπτειν’: sic ‘πνέω πνέειν, χέω χέειν, ῥέω ῥέειν’, ex 19quibus ‘πνεῖν, χεῖν, ῥεῖν’ sunt facta. Aparemphata quae in ‘‑ν’ 20desinunt, si de verbo sunt perispomeno, amisso ‘‑ν’ et accepta 21syllaba ‘‑σθαι’ faciunt ex se passiva, ‘ποιεῖν ποιεῖσθαι, τιμᾷν 22τιμᾶσθαι, δηλοῦν δηλοῦσθαι’. Quodsi sint de barytono, 23etiam ‘ι’ am[m]ittunt, ‘λέγειν λέγεσθαι, γράφειν 24γράφεσθαι’. Fiunt et de indicativo passivo: mutat enim ‘τ’ in ‘σ’ καὶ 25‘θ’ et facit aparemphatum. Nec solum hoc in praesenti tempore, 26sed et in praeterito et futuro, ‘φιλεῖται φιλεῖσθαι, 1πεφίληται πεφιλῆσθαι, [πε]φιληθήσεται [πε]φιληθήσεσθαι’. 2Est et alia diligentior observatio circa παρακείμενον. 3Nam quotiens in paenultima habet ‘κ’, tunc amissa utraque 4syllaba et accepta ‘‑σθαι’ in passivum transit, ‘πεπατηκέναι 5πεπατῆσθαι, γεγελακέναι γεγελάσθαι, πεπλυκέναι πεπλύσθαι’: 6aut interdum ‘‑θαι’ solam accipit sine ‘σ’, sed tunc 7quotiens ante ‘κ’ liquida reperitur, ut ‘τετιλκέναι τετίλθαι, 8κεκαρκέναι κεκάρθαι, ἐρραγκέναι ἐρράνθαι’; unde intellegitur 9in verbo ‘γ’, quod fuit ante ‘κ’, δυνάμει ‘ν’ fuisse. 10Quodsi paracimenus activus habuit in paenultima aut ‘φ’ aut 11‘χ’, tunc quoque ‘θ’ accipit, ‘γεγραφέναι γεγράφθαι, νε‹νυ›χέναι 12νενύχθαι’. Latini futuri infinitum faciunt adiuncto 13participio vel magis gerundi modo ‘ire’ seu ‘iri’ et vel in 14passivo ‘doctum iri’ vel in activo ‘doctum ire’ pronuntiant. 15Aparemphata quae in ‘‑θαι’ exeunt aut tertium a fine acutum 16sortiuntur accentum, ut ‘λέγεσθαι, γράφεσθαι’, aut secundum, 17ut ‘τετίλθαι, κεκάρθαι’, aut circumflectunt paenultimam, 18ut ‘ποιεῖσθαι, νοεῖσθαι’. Aparemphatum quod in ‘‑θαι’ 19exit, si habeat in paenultima ‘υ’, modo praesentis temporis 20est, modo praeteriti [im]perfecti, et hanc diversitatem discernit 21accentus. Nam si tertius a fine sit, praesens tempus 22ostendit, ut ‘ὄλλυσθαι, ῥήγνυσθαι, ζεύγνυσθαι’: si secundus, 23praeteritum perfectum, ut ‘λελύσθαι, ἐξύσθαι’. Unde 24‘εἰρυσθαι’, si in capite habeat accentum, σημαίνει ‘ἕλκε‹σ›θαι’, 25quod est praesentis; si in paenultima sit, σημαίνει 26‘εἱλκύσθαι’, quod est praeteriti, 1‘νῆα κατειρύσθαι’. 2In aparemphatis compositio non mutat accentum, sed hunc 3composita custodiunt, qui simplicibus adhaerebat, ‘φιλεῖσθαι 4καταφιλεῖσθαι, κεῖσθαι κατακεῖσθαι’. Denique ‘καταγραψαι’, 5quia et activi aparemphati est et passivi imperativi, 6cum est aparemphati, in verbo habet accentum, ‘‹καταγράψαι›’, 7at cum est imperativi, ad praepositionem recurrit, 8‘κατάγραψαι’. In infinito Graeco praeteritum perfectum, si 9dissyllabum fuerit, omni modo a vocali incipit, ‘ὦφθαι, εἶρχθαι’. 10Si ergo inveniantur dissyllaba huiusmodi a consonantibus 11incipientia, manifestum est non esse integra, ut ‘πέρθαι, 12βλῆσθαι, δέχθαι’, quorum integra sunt ‘πεπέρθαι, βεβλῆσθαι, 13δεδέχθαι’. Graeci aparemphato nonnumquam pro 14imperativo utuntur, Latini pro indicativo: 15‘θαρσῶν νῦν, Διόμηδες, ἐπὶ Τρώεσσι μάχεσθαι’, 16id est ‘μάχου’, hic pro imperativo; at pro indicativo Sallustius 1‘hic ubi primum adolevit, non se luxuriae neque inertiae 2corrumpendum dedit, sed, ut mos gentis illius est, iaculari, 3equitare, et cum omnes gloria anteiret, omnibus tamen carus 4esse’, idem ‘pleraque tempora in venando agere, leonem 5atque alias feras primus aut in primis ferire, plurimum facere, 6minimum de se loqui’. 6-13926Infinitum nonnumquam pro coniunctivo ponunt: Cicero 7pro Sestio ‘rei publicae dignitas me ad se rapit et haec minora 8relinquere hortatur’ pro ‘hortatur ut relinquam’; 9‘hortor amare focos’ 10pro ‘hortor ut ament’. Ponunt[ur] et pro gerundi modo: 11Cicero pro Quintio ‘consilium c[o]episse hominis fortunas 12funditus evertere’ pro ‘evertendi’; Vergilius 13‘Sed si tantus amor casus cognoscere nostros’ 14pro ‘cognoscendi’; et aliter Terentius in Hecyra 15‘it ad eam visere’ 16pro ‘visitatum’; 17‘et cantare pares et respondere parati’ 18pro ‘ad respondendum’. Ponunt[ur] et pro participio praesentis. 19Varro in Scaevolam ‘et ut matrem audivi dicere’, Cicero 20in Verrem ‘Charidemum cum testimonium dicere audistis’ 21pro ‘dicentem’. Eant nunc qui infinito calumniantur et 137, 1verbum non esse contendant, cum pro omnibus fere verbi 137, 2modis probetur adhiberi. 1393 tit.137, 3DE IMPERSONALIBVS 1-1457141, 1Sunt inpersonalia Graecis Latinisque communia, sunt 141, 2tantum concessa Latinitati. ‘Decet me, te, illum, nos, vos, illos’ 141, 3impersonale est; sed et Graeci hoc verbo similiter utuntur, 141, 4‘πρέπει ἐμοὶ, σοὶ, ἐκείνῳ, ἡμῖν, ὑμῖν, ἐκείνοις’. Hoc autem impersonale 141, 5nascitur a verbo ‘deceo deces decet ‹decemus decetis 6decent›’, ‘πρέπω πρέπεις πρέπει πρέπομεν πρέπετε 7πρέπουσιν ‘; ‘decent domum columnae, πρέπουσιν τῇ οἰκίᾳ 8οἱ κίονες’. ‘Placet mihi lectio’ verbum est, ‘placet mihi 9legere’ impersonale est: ita et apud Graecos ‘ἀρέσκει μοι ἡ 10ἀνάγνωσις’ ad personam relatum est, ‘ἀρέσκει μοι ἀναγιγνώσκειν’ 11impersonale est ‹...› 1‘Contingit me venisse’. Similiter apud Graecos ‘συνέβη 2μοι ἡ ἐλπίς’ declinationis est, ‘συνέβη με ἐ[λε]ληλυθέναι’ 3impersonale est. 4‘Poenitet me’ hoc est quod apud illos ‘μεταμέλει μοι’. 1Impersonalia apud Graecos per tempora non flectuntur: 2nam inpersonaliter ‘τρέχεται, περιπατεῖται’ nemo dicit. 3Nullum impersonale in pluralis numeri forma invenitur: 4nam ‘bene legitur [liber] ‘impersonale est, ‘libri’ autem ‘[bene] 5leguntur’ elocutio est Graecae similis ‘αἱ βίβλοι ἀναγινώσκονται’. 1457 tit.7DE FORMIS VEL SPECIEBVS VERBORVM 8-14728His subiunguntur quae verborum formae vel species nominantur, 9meditativa inchoativa frequentativa et usurpativa. 145, 1Quae sunt fere propriae Latinitatis, licet meditativa‹m› 145, 2etiam Graeci habere putantur.