Latin Grammarians Collection
ERC

Prisc. inst.

Prisc. inst. 5, 1-2 tit. - 9, 5-12, 16

51-2 tit.5, 1Prisciani grammatici institutio de nomine 5, 2et pronomine et verbo 3-105, 3Omnia nomina, quibus Latina utitur eloquentia, quinque declinationibus 5, 4flectuntur, quae ordinem acceperunt ab ordine vocalium 5, 5formantium genetivos. Prima igitur est declinatio cuius 6genetivus in ‘‑ae’ dipthongon desinit, ut ‘hic poeta huius poetae’; 7secunda cuius in ‘‑i’ productam supra dictus finitur casus, ut ‘hic 8doctus huius docti’; tertia in ‘‑is’ brevem, ut ‘hic pater huius patris’; 9quarta in ‘‑us’ productam, ut ‘hic senatus huius senatus’; quinta in ‘‑ei’ 10divisas, ut ‘hic meridies huius meridiei’. 61-41Habet ergo primae declinationis nominativus litteras quidem 2terminales duas, ‘‑a’ et ‘‑s’, terminationes vero tres, ‘‑a, ‑as, ‑es’ productam, 3ut ‘haec syllaba huius syllabae, hic Aeneas huius Aeneae, hic Anchises 4huius Anchisae’. 5-165In ‘‑a’ desinentia, seu Graeca sint seu Latina, masculina vel 6feminina vel communia primae sunt declinationis, ut ‘hic citharista 7huius citharistae, hic scriba huius scribae, haec Calliopea huius 8Calliopeae, haec regina huius reginae’ ‘hic’ et ‘haec advena huius 9advenae’. Excipiuntur ‘una, ulla, nulla, sola, tota, alia, utra, neutra, altera’, 10quae pronominum declinationem habent in ‘‑ius’ terminantium genetivum, 11quomodo ea quae composita sunt, ‘aliqua, nequa, siqua’. 12Neutra vero in ‘‑a’ Graeca sunt et tertiae declinationis; genetivus 13enim Graecus ‘‑τος’ in ‘‑tis’ convertitur apud nos, ut ‘hoc poema huius 14poematis, emblema emblematis, toreuma toreumatis’. Litterarum 15enim nomina indeclinabilia sunt tam apud Graecos quam apud 16Latinos, ut ‘alpha beta, a b’. 71-131In ‘‑as’ vero vel in ‘‑es’ desinentia Graeca, quae apud Graecos in 2‘‑ου’ dipthongon vel in ‘‑α’ terminant genetivum, primae declinationis 3sunt apud Latinos, ut ‘ὁ Λυσίας τοῠ Λυσίου’ ‘hic Lysias huius 4Lysiae’, ‘ὁ Ἄντας τοῠ Ἄντα’ ‘hic Antas huius Antae’, ‘ὁ Πριαμίδης 5τοῠ Πριαμίδου’ ‘hic Priamides huius Priamidae’. Sciendum est 6autem quod, si patronymicorum formae inveniantur propria, secundum 7tertiam magis veteres declinationem||proferunt, ut ‘hic 8Thucydides huius Thucydidis, hic Euripides huius Euripidis’. Similiter 9proferunt eiusdem terminationis barbara, ut ‘hic Tigranes 10huius Tigranis, hic Mithridates huius Mithridatis, hic Ariobarzanes 11huius Ariobarzanis’. Et in aliis tamen quibusdam Graecis auctoritate 12idem fecisse inveniuntur, ut ‘hic Orontes huius Orontis’. 13-1513Secunda declinatio terminales habet litteras tres, ‘‑r, ‑s, ‑m’, terminationes 14vero sex, ‘‑er, ‑ir, ‑ur, ‑us, ‑eus, ‑um’, ut ‘sacer sacri, vir viri, satur 15saturi, magnus magni, Tydeus Tydei, templum templi’. 81-131In ‘‑er’ desinentia, si a Graecis sint ‘‑ρος’ in ‘‑er’ convertentibus apud 2nos, et quae faciunt ex se feminina in a desinentia et quae ‘s’ et ‘t’ ante 3‘‑er’ habent, nisi sint possessiva, secundae sunt declinationis, ut ‘hic 4Menander huius Menandri, Alexander Alexandri, tener teneri, sacer 5sacri’ (faciunt enim ‘tenera, sacra’) ‘hic oleaster huius oleastri, apiaster 6apiastri’. Excipitur ‘hic sequester huius sequestris’, quod quamvis 7tertiae declinationis inveniatur, tamen femininum in ‘‑a’ facit, ‘haec 8sequestra’, quamquam vetustissimi et secundae declinationis rationabilius 9hoc protulerunt, ‘hic sequester huius sequestri’. Alia vero 10omnia in ‘‑er’ desinentia tertiae sunt declinationis, ut ‘hic pater huius 11patris, haec mulier huius mulieris’ ‘hic’ et ‘haec pauper huius pauperis, 12hoc tuber huius tuberis’. Excipiuntur ‘puer pueri, gener generi, socer 13soceri, fiber fibri, cancer cancri, liber libri, culter cultri’. 14-1814In ‘‑ir’ duo inveniuntur masculina secundae declinationis, ut ‘hic 15Trevir huius Treviri’, quod est gentile, et ‘hic vir huius viri’ et ex eo 16composita; praeterea neutra duo inveniuntur, unum tertiae declinationis, 17‘hoc Gaddir huius Gaddiris’ (nomen est civitatis), et ‘hoc 18ir’, quod Graeci ‘θέναρ’ dicunt, indeclinabile. 91-41In ‘‑ur’ unum, cuius femininum in ‘‑a’ desinit, invenitur secundae 2declinationis, ut ‘hic satur huius saturi’. Alia vero omnia tertiae sunt 3declinationis, ut ‘hic fur huius furis, hic furfur huius furfuris’ (‘τὸ 4πίτυρον τοῠ πιτύρου’) ‘hoc sulphur huius sulphuris’. 5-12165In ‘‑us’ correptam desinentia ‘‑s‑’ vel ‘‑t‑’ vel ‘‑x‑’ antecedentibus, si sint 6rerum incorporalium vocabula, masculina sunt et quartae declinationis, 7ut ‘hic risus huius risus, hic visus huius visus, tumultus, metus, 8luxus, sexus’. Similiter quartae sunt declinationis quae ex his componuntur, 9ut ‘hic senatus’ (a ‘senibus’ et ‘natu’) ‘huius senatus’, et quae 10cognominatim his prolatis fixa sunt, ut ‘hic magistratus’ (‘ἡ ἀρχἡ’ 11καὶ ‘ὁ ἄρχων’) ‘huius magistratus, hic exercitus’ (‘ὁ στρατὸς’ καὶ ‘ἡ 12γυμνασία’) ‘huius exercitus, hic saltus’ (‘ἡ πήδησις’ καὶ ‘ἡ νάπη’) 13‘huius saltus’. Eiusdem praeterea declinationis sunt quae, cum sint 14fixa, in ‘‑tus’ desinunt aliqua praecedente consonante in eadem syllaba 15ante ‘‑t‑’ posita, ut ‘hic fluctus huius fluctus, hic quaestus huius 9, 1quaestus, hic rictus huius rictus’. Excipitur ‘lectus’, ‘ἡ κλίνη’, ‘lecti’; 9, 2nam ‘mustus’ facit ‘musta’. Simi||liter quartae sunt declinationis quae 9, 3per syncopam ‘a’ supra dictis incorporalibus proferuntur, ut ‘portatus 9, 4portus, artatus artus, arcitus’ (a verbo ‘arceo’) ‘arcus, laqueatus 9, 5lacus’; ‘vultus’ quoque ipsa res esse videtur a ‘volo’ verbo, quomodo 6a ‘colo’ ‘cultus’. Alia vero omnia supra dictae terminationis nomina 7masculina secundae sunt declinationis, ut ‘hic bonus huius boni, 8numerus, ventus’, quamvis videatur hoc quoque simile esse incorporali 9quod a ‘venio’ verbo nascitur, ex quo compositum ‘adventus’, 10‘sanctus sancti, somnus somni’. Excipiuntur ‘gradus, sinus, currus, 11ficus’, quod est vitium corporis, et ‘tonitrus, cornus’, quae etiam 12neutra sunt in ‘‑u’ desinentia, et unum tertiae declinationis, ‘hic lepus 13huius leporis’. Nam ‘penus’ et ‘specus’ tam masculini quam feminini 14et neutri generis inveniuntur et secundae et tertiae declinationis et 15quartae, ut ‘hic’ et ‘haec penus huius peni’ et ‘hoc penus huius penoris’ 16et ‘hoc penum huius peni’ et ‘hoc penu huius penu’; similiter ‘hic’ et 1‘haec specus huius speci’ et ‘hoc specus huius specoris’ et ‘hoc specum 2huius speci’ et ‘hoc specu huius specu’. In ‘‑us’ correptam desinentia 3feminina, si sint propria vel Graeca in ‘‑ος’ apud Graecos desinentia 4vel arborum nomina, secundae sunt declinationis, ut ‘haec Tyrus 5huius Tyri, Cyprus Cypri, Arctus Arcti, Pylus Pyli, cupressus cupressi, 6pirus piri, arbutus, alnus’. Excipiuntur quinque quae tam quartae 7quam secundae declinationis inveniuntur, ‘quercus, laurus, pinus, 8cornus, ficus’ et unum tertiae declinationis, ‘Venus Veneris’. Alia 9vero omnia in ‘‑us’ correptam desinentia feminina quartae sunt declinationis, 10ut ‘haec manus huius manus, nurus, socrus, porticus, anus’. 11Excipiuntur ‘alvus alvi, humus humi’ et ‘haec domus huius domi’ vel 12‘domus’ et ‘haec colus huius coli’ vel ‘colus’. Neutra in ‘‑us’ desinentia 13seu productam seu correptam tertiae sunt declinationis et in ‘‑ris’ 14terminant genetivum, ut ‘ius iuris, plus pluris, munus muneris, pondus 15ponderis, corpus corporis, pectus pectoris, maius minus’. Excipiuntur 1‘pelagus pelagi’, quod Graecum est, et ‘vulgus vulgi’, quod et 2masculinum est, et ‘virus viri’ et ‘pus’ indeclinabile. In ‘‑us’ correptam 3communia duo inveniuntur tertiae declinationis, ut ‘hic’ et ‘haec’ et 4‘hoc vetus veteris, Ligus Liguris’, quod est gentile, et duo monosyllaba 5quae producuntur in nominativo, ut ‘hic’ et ‘haec sus suis, grus 6gruis’; nam ‘mus muris’ epicoenon est, quod a Graeco ‘μῠς’ mutavit 7‘‑υ‑’ in ‘‑u‑’ longam. Nullum enim Latinum masculinum in ‘‑us’ productam 8desinit. Graeca igitur in ‘‑us’ productam desinentia, si apud Graecos 9in ‘‑δος’ finiunt genetivum, apud Latinos ‘‑δος’ in ‘‑dis’ convertunt per 10eundem casum, ut ‘ὁ Οἰδίπους τοῠ Οἰδίποδος’ ‘hic Oedipus huius 11Oedipodis’, ‘ὁ Μελάμπους τοῦ Μελάμποδος’ ‘hic Melampus huius 12Melampodis’. Latina vero quae in supra dictam syllabam productam 13desinunt sine dubio feminina sunt et tertiae declinationis, ut 14‘haec servitus huius servitutis, senectus, iuventus, tellus, palus’. Sed et 15de eorum et aliorum||nominum ultimis vel paenultimis syllabis 16genetivorum latius in sexto de nomine libro docuimus.